لیست اموال اعسار از هزینه دادرسی

لیست اموال اعسار از هزینه دادرسی، سندی حیاتی است که توانایی مالی شخص را برای پرداخت هزینه های قانونی یک پرونده قضایی مشخص می کند. درخواستی که با این لیست به دادگاه ارائه می شود، به افراد نیازمند کمک می کند تا از حقوق خود دفاع کرده و در مسیر عدالت گام بردارند.

در فرایند حقوقی، گاهی افراد با موانع مالی جدی روبرو می شوند که آن ها را از پیگیری دعاوی در دادگاه بازمی دارد. اعسار از هزینه دادرسی راهکاری قانونی است که به این افراد امکان می دهد بدون پرداخت یا با پرداخت اقساطی هزینه های مربوط به دادرسی، دعوای خود را مطرح یا از آن دفاع کنند. قلب این درخواست، سندی به نام لیست اموال است که در آن، متقاضی باید تمامی دارایی های خود را به صورت شفاف و صادقانه اعلام کند. این لیست نه تنها بیانگر وضعیت مالی فعلی فرد است، بلکه به دادگاه کمک می کند تا با ارزیابی دقیق، در مورد استحقاق یا عدم استحقاق متقاضی برای برخورداری از مزایای اعسار تصمیم گیری کند. اهمیت این سند تا آنجاست که هرگونه نقص یا عدم صداقت در آن، می تواند عواقب حقوقی جدی برای متقاضی به همراه داشته باشد. هدف از این راهنمای جامع، روشن کردن ابعاد مختلف تهیه و ارائه این لیست حیاتی، از شناسایی انواع اموال تا درک مستثنیات دین و نکات کلیدی مربوط به آن است تا متقاضیان با آگاهی کامل، شانس موفقیت دادخواست خود را افزایش دهند.

۱. اعسار از هزینه دادرسی چیست؟

اعسار از هزینه دادرسی، یک مفهوم حقوقی است که به موجب آن، شخصی که توانایی مالی کافی برای پرداخت هزینه های مربوط به دادرسی (مانند هزینه های ثبت دادخواست، دستمزد کارشناس و حق الزحمه مترجم رسمی) را ندارد، می تواند از دادگاه درخواست معافیت یا تقسیط این هزینه ها را بنماید. مبنای قانونی این حق، تضمین دسترسی همگانی به عدالت است تا هیچ فردی به دلیل تنگنای مالی، از حق دادخواهی محروم نشود. این موضوع در قوانین ایران، به ویژه در قانون اعسار و قانون آیین دادرسی مدنی، مورد تأکید قرار گرفته است.

بر اساس ماده ۱ قانون اعسار، معسر کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود، قادر به تأدیه مخارج محاکمه یا دیون خود نباشد. البته، تشخیص اینکه شخص واقعاً معسر است یا خیر، بر عهده دادگاه است که با بررسی مدارک و شواهد ارائه شده، از جمله لیست اموال، تصمیم گیری می کند. این حکم می تواند به صورت معافیت کامل از پرداخت هزینه ها یا تقسیط آن ها باشد.

تفاوت اساسی اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از محکوم به

اگرچه هر دو نوع اعسار به وضعیت ناتوانی مالی فرد اشاره دارند، اما تفاوت های بنیادین و مهمی میان اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از محکوم به وجود دارد که درک آن ها برای متقاضیان ضروری است:

ویژگی	اعسار از هزینه دادرسی	اعسار از محکوم به
موضوع اعسار	هزینه های مربوط به طرح دعوا، دفاع، کارشناسی، ابطال تمبر و سایر مخارج دادرسی	بدهی اصلی که دادگاه فرد را به پرداخت آن محکوم کرده است (مثلاً مبلغ یک چک، اجرت المثل، دیه، مهریه و …)
زمان درخواست	قبل یا همزمان با طرح دعوا یا دفاع در پرونده اصلی	پس از صدور حکم قطعی و اجراییه، زمانی که فرد محکوم به پرداخت وجهی شده است
قانون حاکم	قانون اعسار، قانون آیین دادرسی مدنی (به ویژه ماده ۵۰۴ تا ۵۱۲)	قانون اعسار، قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی (به ویژه ماده ۲ تا ۱۷)
هدف اصلی	تسهیل دسترسی به دستگاه قضا و حق دادخواهی	جلوگیری از زندانی شدن بدهکار یا توقیف بی رویه اموال وی و تنظیم سازوکار پرداخت بدهی در قالب اقساط
ماهیت پرونده	یک درخواست فرعی در پرونده اصلی (مثلاً دادخواست اعسار از هزینه دادرسی پرونده طلاق)	یک دعوای مستقل (در قالب دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به)

نکته مهم این است که موضوع اصلی این مقاله، لیست اموال اعسار از هزینه دادرسی است و جزئیات ارائه شده در اینجا به همین نوع اعسار مربوط می شود. با این حال، بسیاری از اصول و نکات مربوط به شناسایی و اظهار اموال، در هر دو نوع اعسار مشترک و کاربردی خواهد بود.

۲. ضرورت ارائه لیست اموال در دادخواست اعسار

ارائه لیست کامل و دقیق اموال و دارایی ها، یکی از اصلی ترین و حیاتی ترین ارکان دادخواست اعسار از هزینه دادرسی است. این الزام قانونی، ریشه در شفافیت و صداقت دارد و هدف آن، اطمینان بخشیدن به دادگاه است که متقاضی واقعاً در وضعیت ناتوانی مالی قرار دارد و توانایی پرداخت هزینه های دادرسی را ندارد.

ماده ۸ قانون اعسار به صراحت بیان می دارد: هر کس مدعی اعسار باشد باید صریحاً و کتباً و یا شفاهی در دادگاه بیان دارد که معسر است و در دادخواست اعسار باید تصریح به عدم کفایت دارایی برای تأدیه مخارج محاکمه یا دیون خود نموده و علاوه بر آن کلیه اموال و دارایی خود را اعم از منقول و غیرمنقول و مطالبات و هر نوع عواید و حقوق مالی خود را به شرح مراتب زیر به دادگاه اعلام نماید…. همچنین، ماده ۵۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی نیز بر لزوم درج مشخصات کامل و صحیح اموال و دارایی ها در دادخواست اعسار تأکید کرده است. این مواد قانونی به وضوح نشان می دهند که ارائه لیست اموال، صرفاً یک توصیه نیست، بلکه یک الزام قانونی قطعی است.

دادگاه بر اساس این لیست و سایر مدارک و شهادت شهود، وضعیت مالی متقاضی را بررسی می کند. اگر لیست اموال کامل نباشد یا شامل اطلاعات نادرست باشد، دادگاه نمی تواند به درستی در مورد اعسار تصمیم بگیرد و این موضوع می تواند به رد دادخواست اعسار منجر شود.

اهمیت شفافیت و صداقت در اظهار اموال (تبعات حقوقی عدم صداقت)

شفافیت و صداقت در ارائه لیست اموال، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. دادگاه با یک نگاه دقیق و بعضاً کارشناسی، اظهارات متقاضی را راستی آزمایی می کند. هرگونه تلاش برای پنهان سازی اموال یا ارائه اطلاعات نادرست، نه تنها به رد درخواست اعسار منجر خواهد شد، بلکه می تواند عواقب حقوقی بسیار جدی تری نیز داشته باشد. بر اساس ماده ۱۵ قانون اعسار، شخصی که در دادخواست اعسار، اموال خود را کتمان کند یا به خلاف واقع خود را معسر قلمداد نماید، به حبس از سه ماه تا دو سال محکوم خواهد شد. این مجازات نشان دهنده جدیت قانون گذار در برخورد با عدم صداقت در این زمینه است.

بنابراین، متقاضیان باید با دقت کامل و رعایت نهایت صداقت، تمامی اموال و دارایی های خود را، حتی آن هایی که به نظرشان کم ارزش می رسند یا قصد کتمان آن ها را دارند، در لیست اموال درج کنند. پنهان کاری، نه تنها به نفع فرد نیست، بلکه ریسک تحمیل مجازات های قانونی و از دست دادن فرصت اعسار را به شدت افزایش می دهد. اعتماد دادگاه به اظهارات متقاضی، اساس رسیدگی به دادخواست اعسار است و این اعتماد تنها با صداقت کامل حاصل می شود.

۳. انواع اموال و دارایی های قابل ذکر در لیست اموال

در فرایند تهیه لیست اموال برای دادخواست اعسار از هزینه دادرسی، لازم است تمامی دارایی ها و حقوق مالی متقاضی، بدون استثناء، به طور کامل و با جزئیات دقیق، فهرست شوند. این اموال را می توان در چند دسته اصلی طبقه بندی کرد:

اموال منقول

اموال منقول به دارایی هایی گفته می شود که قابل جابجایی هستند و جابجایی آن ها باعث خرابی یا کاهش ارزششان نمی شود. این دسته از اموال شامل موارد زیر است:

• وجه نقد (ریالی و ارزی) و موجودی حساب های بانکی: تمامی مبالغ نقدی که در اختیار متقاضی است، چه به صورت ریالی و چه ارزی، باید اعلام شود. همچنین، موجودی کلیه حساب های بانکی اعم از جاری، پس انداز، کوتاه مدت و بلندمدت در تمامی بانک ها و موسسات مالی و اعتباری، باید با ذکر دقیق نام بانک و شماره حساب و مبلغ موجودی در روز دادخواست، ذکر شود. اهمیت ارائه پرینت بانکی (گردش حساب حداقل سه ماهه) به عنوان مستند برای اثبات موجودی و تراکنش ها، بسیار زیاد است.
• سرمایه گذاری ها:
  • سهام و اوراق قرضه: سهام شرکت ها (بورسی و غیربورسی)، اوراق مشارکت، اوراق قرضه و هرگونه اوراق بهادار دیگر باید با ذکر تعداد، نام شرکت یا ناشر و ارزش تقریبی روز آن ها اعلام شود.
  • سپرده های سرمایه گذاری: انواع سپرده های مدت دار در بانک ها و موسسات مالی که سود به آن ها تعلق می گیرد.
• وسایل نقلیه: هرگونه خودرو، موتورسیکلت، قایق، دوچرخه گران قیمت و سایر وسایل نقلیه موتوری یا غیرموتوری که به نام متقاضی است یا در مالکیت وی قرار دارد، باید با ذکر جزئیات کامل (مدل، سال ساخت، رنگ، شماره پلاک، ارزش تقریبی) در لیست گنجانده شود.
• طلا، جواهرات، سکه و اشیای گران بها: تمامی زیورآلات شخصی، طلاجات، سکه های بهار آزادی یا طرح قدیم، جواهرات قیمتی، سنگ های قیمتی و هر شیء دیگری که ارزش قابل توجهی دارد، باید با ذکر وزن، عیار، تعداد و ارزش تقریبی آن ها اعلام شود.
• لوازم منزل لوکس و غیرضروری: در حالی که اثاثیه ضروری منزل معمولاً مستثنی از دین محسوب می شود، لوازم منزل لوکس، تزیینی، گران قیمت و غیرضروری (مانند فرش های نفیس، تابلوهای هنری ارزشمند، لوازم صوتی و تصویری بسیار گران قیمت، مبلمان آنتیک و…) باید در لیست اموال ذکر شوند.
• سایر اموال منقول با ارزش: هرگونه دارایی منقول دیگری که ارزش اقتصادی دارد، مانند عتیقه جات، آثار هنری، مجموعه کلکسیونی، حق امتیاز اختراع، و… باید به طور شفاف اعلام شود.

اموال غیرمنقول

اموال غیرمنقول به دارایی هایی اطلاق می شود که قابل جابجایی نیستند یا جابجایی آن ها موجب خرابی و نقصان آن ها می گردد. این اموال شامل:

• انواع املاک:
  • مسکونی، تجاری، اداری: هر نوع آپارتمان، خانه ویلایی، مغازه، دفتر کار یا سوله که به نام متقاضی است یا سهمی از آن را دارد، باید با ذکر آدرس دقیق، پلاک ثبتی، مساحت و ارزش تقریبی روز آن اعلام شود.
  • زمین، باغ و اراضی کشاورزی: هرگونه قطعه زمین، باغ، باغچه یا اراضی زراعی که متقاضی مالکیت آن را دارد، باید با جزئیات مشابه (آدرس، پلاک ثبتی، مساحت، نوع کاربری، ارزش تقریبی) در لیست قرار گیرد.
• حقوق مربوط به املاک: حقوق مالی که به نوعی با املاک مرتبط هستند نیز باید ذکر شوند. به عنوان مثال، سرقفلی و حق کسب و پیشه که معمولاً در مورد املاک تجاری مطرح می شود و دارای ارزش اقتصادی قابل توجهی هستند.

حقوق و منافع مالی

این دسته شامل تمامی درآمدها و مطالباتی است که متقاضی در حال حاضر دارد یا در آینده نزدیک به دست خواهد آورد:

• مطالبات از اشخاص حقیقی و حقوقی: هرگونه وجه، طلب یا بدهی که دیگران به متقاضی دارند، باید در این بخش اعلام شود. این مطالبات می تواند شامل:
  • مبالغ مندرج در چک ها و سفته های دریافتی.
  • مطالبات ناشی از قراردادها (مثلاً مبلغ باقیمانده یک قرارداد فروش یا خدمات).
  • مبالغی که به هر دلیل از اشخاص حقیقی یا حقوقی طلبکار هستید.
• حقوق بازنشستگی، مستمری و سایر درآمدهای ثابت یا فصلی: تمامی درآمدهای جاری و آتی، اعم از حقوق ماهیانه (در صورت شاغل بودن)، حقوق بازنشستگی، مستمری های دریافتی، کمک هزینه ها یا درآمدهای فصلی از هر منبعی، باید به طور دقیق اعلام شود.
• درآمد حاصل از مشاغل آزاد یا کسب و کار: اگر متقاضی دارای شغل آزاد یا کسب و کار شخصی است، باید میزان درآمد ماهانه یا فصلی خود را به طور تقریبی و صادقانه اعلام کند. اهمیت اظهار دقیق این درآمدها برای دادگاه بسیار بالاست و می تواند در تصمیم گیری برای تقسیط هزینه ها مؤثر باشد.
• امتیازات: برخی امتیازات مانند خط تلفن، امتیاز آب، برق، گاز یا سایر امتیازات با ارزش اقتصادی که قابل واگذاری هستند نیز باید در لیست اموال ذکر شوند.

نحوه ارزش گذاری اموال

یکی از چالش های مهم در تنظیم لیست اموال، تعیین ارزش واقعی دارایی هاست. متقاضی باید سعی کند تا حد امکان، ارزش روز و منطقی اموال خود را برآورد و در لیست درج کند. این ارزش گذاری باید مستندسازی شود؛ به این معنی که اگر فاکتور خرید، قولنامه، سند مالکیت یا هر سند دیگری که به تعیین ارزش کمک می کند در اختیار دارید، باید آن را ضمیمه کنید.

در برخی موارد، به ویژه برای اموال گران قیمت یا خاص، نقش کارشناس در تعیین ارزش می تواند حیاتی باشد. اگر دادگاه در مورد ارزش یک دارایی خاص تردید داشته باشد، می تواند از کارشناس رسمی دادگستری برای تعیین ارزش واقعی آن مال کمک بگیرد. بنابراین، بهتر است متقاضی نیز با احتیاط و با آگاهی از قیمت های روز بازار، ارزش گذاری را انجام دهد تا از تضادهای احتمالی با نظر کارشناس جلوگیری شود.

شفافیت در این بخش، به معنی عدم بزرگ نمایی یا کوچک نمایی غیرواقعی اموال است. دادگاه به دنبال تصویر واقعی از توان مالی شماست و هرگونه تلاش برای دستکاری این تصویر، می تواند به ضرر متقاضی تمام شود.

۴. اموال مستثنی از دین: چه مواردی را نباید در لیست اموال ذکر کرد؟

در فرایند اعسار، شناسایی و تشخیص اموال مستثنی از دین از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این دسته از اموال، دارایی هایی هستند که حتی در صورت اثبات ناتوانی مالی فرد و لزوم پرداخت بدهی، نمی توان آن ها را توقیف کرد یا به فروش رساند تا بدهی ها پرداخت شود. به عبارت دیگر، این اموال از شمول توقیف و فروش برای پرداخت دیون معسر خارج هستند و باید زندگی حداقل و شأن عرفی او را تأمین کنند.

تعریف و مبنای قانونی اموال مستثنی از دین

اموال مستثنی از دین، دارایی هایی هستند که قانون برای حفظ حداقل زندگی و کرامت انسانی بدهکار (معسر) و افراد تحت تکفل وی، آن ها را از دایره توقیف و فروش برای پرداخت بدهی ها خارج کرده است. مبنای قانونی اصلی این قاعده، ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است. این ماده به طور صریح، فهرست این اموال را مشخص کرده تا از تضییع حقوق اساسی افراد و سقوط آن ها به زیر خط فقر جلوگیری شود.

تصور کنید فردی به دلیل بیماری یا حادثه ای شغل خود را از دست داده و توانایی پرداخت هزینه های دادرسی را ندارد. اگر قانون اجازه می داد که حتی منزل مسکونی یا ابزار کار او نیز توقیف شود، این فرد به همراه خانواده اش در معرض بی خانمانی و ناتوانی مطلق برای کسب درآمد قرار می گرفت. بنابراین، مستثنیات دین، جنبه حمایتی و اجتماعی بسیار قوی دارند.

فهرست کامل اموال مستثنی از دین

بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، فهرست اموال مستثنی از دین به شرح زیر است:

1. مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن معسر و افراد تحت تکفل وی: این مورد شامل خانه یا آپارتمانی است که فرد بدهکار و خانواده اش در آن زندگی می کنند و از نظر ابعاد و کیفیت، متناسب با عرف جامعه و جایگاه اجتماعی معسر است. تعیین شأن عرفی و متناسب بودن بر عهده دادگاه است.
2. اثاثیه ضروری منزل: این اثاثیه شامل لوازم زندگی است که برای گذران یک زندگی معمولی ضروری هستند. نکته مهم در اینجا، تفکیک اثاثیه معمولی از لوکس است. تلویزیون معمولی، یخچال، اجاق گاز، سرویس خواب ضروری و… جزو مستثنیات هستند، اما لوازم آنتیک، تابلوهای گران قیمت یا تجهیزات صوتی و تصویری بسیار لوکس، ممکن است جزو مستثنیات محسوب نشوند.
3. ابزار و وسایل کار و امرار معاش: شامل ابزار و وسایلی است که برای کسب درآمد و گذران زندگی معسر و خانواده اش ضروری است. این موارد باید متناسب با شغل فرد باشند. به عنوان مثال، ابزار کشاورزی برای یک کشاورز، ابزار صنعتی برای یک صنعتگر، کتب و ابزار علمی برای یک دانشجو یا پژوهشگر، و لوازم هنری برای یک هنرمند، جزو این دسته قرار می گیرند.
4. آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماه: شامل مواد غذایی و مایحتاج روزانه است که برای تأمین نیازهای معسر و افراد تحت تکفل او برای یک ماه کافی باشد.
5. کتب و ابزار علمی و پژوهشی و دینی متناسب با شأن: این مورد برای اهل علم و تحقیق یا افراد مذهبی است که کتب و لوازم مربوطه برای آن ها ضروری است. متناسب بودن با شأن در اینجا نیز اهمیت دارد.
6. بیمه عمر و مستمری: مبالغ دریافتی از بیمه عمر و همچنین مستمری های پرداختی به افراد، از جمله مستمری بازنشستگی، معمولاً جزو مستثنیات دین هستند و قابل توقیف نیستند.
7. سایر موارد خاص: در برخی قوانین خاص، موارد دیگری نیز ممکن است جزو مستثنیات دین قرار گیرند، مانند قایق های صیادی برای صیادان که ابزار کار آن ها محسوب می شود.

چرا نباید اموال مستثنی از دین را در لیست آورد؟

با توجه به تعریف و فهرست فوق، ممکن است این سؤال پیش بیاید که چرا نباید اموال مستثنی از دین را در لیست اموال دادخواست اعسار ذکر کرد. دلیل اصلی آن جلوگیری از ایجاد ابهام و طولانی شدن فرآیند رسیدگی است.

اگر متقاضی اموال مستثنی از دین را در لیست اموال خود درج کند، ممکن است دادگاه نیاز به بررسی و تأیید مستثنی بودن آن ها داشته باشد. این کار علاوه بر اینکه زمان و انرژی دادگاه را بیهوده مصرف می کند، می تواند منجر به ایجاد سؤال و تردید در مورد وضعیت مالی واقعی متقاضی شود. دادگاه در ابتدا به دنبال دارایی هایی است که قابلیت نقدشوندگی و پرداخت هزینه های دادرسی را دارند. وقتی شما لیستی از اموال ارائه می دهید که بخش زیادی از آن، قانوناً قابل توقیف نیست، به نوعی ابهام ایجاد می کنید و ممکن است این تصور به وجود آید که شما قصد دارید با طولانی کردن فرایند یا سردرگم کردن دادگاه، پرونده خود را پیش ببرید. بنابراین، بهترین رویکرد، عدم درج این دسته از اموال در لیست اموال اعسار است. هدف شما باید ارائه یک تصویر شفاف و واضح از اموال قابل پرداخت باشد تا دادگاه بتواند به سرعت و با اطمینان، در مورد اعسار شما تصمیم گیری کند.

صداقت در اظهار اموال، نه تنها یک الزام قانونی است، بلکه موجب افزایش اعتماد دادگاه و تسهیل روند رسیدگی به دادخواست اعسار می شود و هرگونه کتمان یا ارائه اطلاعات نادرست، می تواند عواقب جبران ناپذیری برای متقاضی به همراه داشته باشد.

۵. گام به گام تنظیم و تکمیل فرم لیست اموال

تنظیم دقیق و صحیح فرم لیست اموال، مرحله ای حیاتی در موفقیت دادخواست اعسار از هزینه دادرسی است. این فرایند نیازمند دقت، جمع آوری مستندات و آگاهی از نکات حقوقی است.

مراحل اولیه قبل از تکمیل فرم

پیش از آنکه قلم به دست بگیرید و شروع به تکمیل فرم کنید، لازم است یک سری اقدامات اولیه را انجام دهید تا از صحت و کامل بودن اطلاعات خود اطمینان حاصل کنید:

• جمع آوری کلیه اسناد و مدارک مربوط به اموال: این اولین و مهم ترین گام است. تمامی اسنادی که به نحوی مالکیت شما بر یک دارایی را اثبات می کند یا ارزش آن را نشان می دهد، باید جمع آوری شود. این شامل:
  • اسناد مالکیت ملک (سند رسمی، قولنامه، مبایعه نامه).
  • کارت خودرو، سند مالکیت موتورسیکلت، و هر سند مربوط به وسیله نقلیه.
  • پرینت حساب بانکی (حداقل سه ماهه) از تمامی حساب ها.
  • گواهی های سرمایه گذاری (سهام، اوراق بهادار، سپرده های مدت دار).
  • فیش حقوقی یا مستمری (در صورت دریافت حقوق یا مستمری).
  • هرگونه مدرکی که مطالبات شما از دیگران را اثبات می کند (چک، سفته، قرارداد).
  • فاکتور خرید اشیای گران بها (طلا، جواهر، آثار هنری).

  جمع آوری این مدارک به شما کمک می کند تا هیچ مالی را از قلم نیندازید و ارزش گذاری های شما مستند و قابل دفاع باشد.

• مشاوره با وکیل: تأکید بر اهمیت مشاوره حقوقی در این مرحله بسیار ضروری است. وکیل متخصص در امور اعسار می تواند شما را در شناسایی دقیق اموال، تشخیص مستثنیات دین، نحوه ارزش گذاری صحیح و جمع آوری مدارک لازم راهنمایی کند. همچنین، وکیل می تواند از بروز خطاهای احتمالی که ممکن است به رد دادخواست منجر شود، جلوگیری نماید و شانس موفقیت شما را به طرز چشمگیری افزایش دهد.

نحوه تکمیل دقیق فرم

فرم لیست اموال معمولاً دارای بخش های مشخصی است که باید با دقت تکمیل شوند:

• عنوان فرم و مشخصات هویتی معسر: در ابتدای فرم، عنوان لیست اموال و دارایی های متقاضی اعسار یا مشابه آن قرار دارد. سپس باید مشخصات کامل هویتی خود (نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره ملی، تاریخ تولد، آدرس، شماره تماس) را به دقت وارد کنید.
• جدول اموال منقول: این بخش شامل جدولی است که در آن باید تمامی اموال منقول خود را فهرست کنید. برای هر مورد، اطلاعات زیر ضروری است:
  • شرح کامل: مثلاً یک دستگاه خودرو سواری پراید.
  • مشخصات: شامل مدل، سال ساخت، رنگ، شماره پلاک، شماره موتور، شماره شاسی.
  • ارزش تخمینی: ارزشی که شما برای آن مال برآورد می کنید. (باید واقع بینانه و مستند باشد).
  • توضیحات تکمیلی: هر نکته ای که به روشن شدن وضعیت مال کمک می کند (مثلاً نصف سهم از خودرو).
• جدول اموال غیرمنقول: در این جدول نیز باید املاک و مستغلات خود را با جزئیات وارد کنید:
  • شرح کامل: مثلاً یک واحد آپارتمان مسکونی.
  • آدرس دقیق: آدرس کامل ملک.
  • پلاک ثبتی: شماره پلاک ثبتی ملک که در سند مالکیت درج شده است.
  • مساحت: مساحت دقیق ملک بر اساس متر مربع.
  • ارزش تخمینی: ارزش روز و منطقی ملک.
  • توضیحات تکمیلی: هر نکته ای مانند دارای وام مسکن به مبلغ X یا مالکیت سهمی (مثلاً یک دانگ).
• جدول حقوق و مطالبات مالی: این بخش برای درآمدها و مطالباتی است که شما از دیگران دارید:
  • شرح کامل: مثلاً حقوق بازنشستگی ماهانه یا طلب از آقای احمدی بابت فروش کالا.
  • مشخصات: منبع درآمد، نام بدهکار، تاریخ سررسید.
  • مبلغ: میزان دقیق حقوق یا مبلغ مطالبه.
  • مستندات: فیش حقوقی، کپی چک، سفته یا قرارداد.
• قسمت سایر توضیحات برای ذکر نکات ضروری: این بخش فرصتی برای شماست تا هر نکته ای را که در بخش های قبلی جا نشده یا نیاز به توضیح بیشتری دارد، بیان کنید. مثلاً بدهی به بانک بابت وام یا هزینه های درمانی خاص که بر توان مالی شما تأثیرگذار است.
• تعهدنامه و امضای معسر: در پایان فرم، معمولاً یک بخش تعهدنامه وجود دارد که در آن شما اقرار می کنید تمامی اطلاعات ارائه شده صحیح و کامل است و هیچ مالی را کتمان نکرده اید. امضای شما زیر این تعهدنامه، مسئولیت حقوقی اظهاراتتان را تأیید می کند.

پیوست ها و مدارک پشتیبان

لیست اموال تنها با ارائه مدارک پشتیبان، اعتبار پیدا می کند. تمامی اسنادی که در مرحله اول جمع آوری کرده اید، باید به عنوان پیوست به دادخواست اعسار و فرم لیست اموال ضمیمه شود. این مدارک شامل پرینت بانکی، کپی اسناد مالکیت، فیش حقوقی و هرگونه مدرک دیگری است که اظهارات شما را تأیید می کند.

[باکس ویژه: دانلود نمونه فرم خام لیست اموال اعسار از هزینه دادرسی (Word و PDF)]

۶. نقش شهود در اعسار و نحوه تنظیم استشهادیه

در دادخواست اعسار از هزینه دادرسی، علاوه بر ارائه لیست اموال و مدارک مالی، شهادت شهود نیز نقش بسیار مهم و حیاتی ایفا می کند. این شهادت، به دادگاه کمک می کند تا از وضعیت مالی واقعی متقاضی، از نگاه افراد مطلع و معتمد، مطلع شود و صحت اظهارات او را راستی آزمایی کند.

لزوم معرفی حداقل دو شاهد (شرایط شهود: عاقل، بالغ، عادل و مطلع)

بر اساس ماده ۵۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین ماده ۱۷ قانون اعسار، متقاضی اعسار باید حداقل دو نفر شاهد را به دادگاه معرفی کند. این شهود باید شرایط خاصی داشته باشند تا شهادت آن ها از نظر دادگاه معتبر تلقی شود:

• عاقل و بالغ: شهود باید از نظر قانونی، عاقل و به سن بلوغ رسیده باشند تا بتوانند شهادت معتبری ارائه دهند.
• عادل: این شرط به معنای آن است که شهود باید از حسن شهرت برخوردار بوده و مرتکب گناه کبیره یا اصرار بر گناه صغیره نشده باشند و به درستی و راستگویی شناخته شوند. عدم وجود سابقه کیفری و شهرت به امانت داری، از نشانه های عدالت است.
• مطلع: مهم ترین شرط برای شهود اعسار این است که باید به طور کامل و دقیق از وضعیت مالی و معیشتی متقاضی اعسار مطلع باشند. این اطلاع باید از طریق معاشرت و شناخت کافی حاصل شده باشد، نه صرفاً شنیده ها. شهود باید بدانند که متقاضی اموالی ندارد که بتواند هزینه های دادرسی را بپردازد و شغل و درآمد او نیز کفاف این هزینه ها را نمی دهد.

شهود باید در دادگاه حاضر شوند و در مقابل قاضی شهادت دهند. عدم حضور شهود یا عدم اطلاع کافی آن ها از وضعیت مالی متقاضی، می تواند به رد دادخواست اعسار منجر شود.

نحوه تنظیم استشهادیه (مشخصات شهود، متن گواهی بر عدم تمکن مالی و عدم اطلاع از اموال)

پیش از حضور شهود در دادگاه، معمولاً یک فرم استشهادیه تنظیم و به امضای آن ها می رسد. این استشهادیه به دادگاه ارائه می شود تا قاضی از محتوای شهادت مطلع شود و سپس شهود برای ادای شهادت رسمی فراخوانده می شوند. استشهادیه باید شامل موارد زیر باشد:

• مشخصات کامل شهود: نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره ملی، تاریخ تولد، آدرس و شماره تماس هر یک از شهود باید به طور دقیق درج شود.
• متن گواهی بر عدم تمکن مالی: در این بخش، شهود باید به صراحت گواهی دهند که متقاضی اعسار از توانایی مالی لازم برای پرداخت هزینه های دادرسی برخوردار نیست. این گواهی باید به گونه ای باشد که نشان دهد شهود از وضعیت زندگی و معیشت متقاضی اطلاع کافی دارند. عباراتی نظیر اینجانبان شهود ذیل، با اطلاع کامل از وضعیت زندگی و مالی آقای/خانم [نام متقاضی]، گواهی می دهیم که ایشان توانایی پرداخت هزینه های دادرسی پرونده [شماره پرونده یا موضوع] را نداشته و قادر به تأمین این مخارج نمی باشد.
• متن گواهی بر عدم اطلاع از اموال قابل توقیف: شهود باید گواهی دهند که به جز اموال مستثنی از دین، از هیچ مال دیگری که قابلیت توقیف و فروش برای پرداخت هزینه های دادرسی را داشته باشد، اطلاع ندارند. این بخش می تواند شامل عباراتی نظیر همچنین، گواهی می دهیم که به جز اموال مستثنی از دین که برای امرار معاش و زندگی عادی ایشان ضروری است، از هیچ مال و دارایی دیگری که بتواند برای پرداخت هزینه های دادرسی مورد استفاده قرار گیرد، مطلع نیستیم. باشد.
• تعهد و امضا: در پایان استشهادیه، شهود باید تعهد کنند که مطالب فوق را با علم و آگاهی کامل بیان کرده اند و آن را امضا نمایند. این استشهادیه معمولاً به صورت چاپی یا دست نویس تهیه می شود و باید به دادگاه ارائه گردد.

تأکید بر این نکته ضروری است که استشهادیه صرفاً یک مدرک اولیه است و قاضی دادگاه برای اطمینان بیشتر، شهود را به دادگاه فراخوانده و از آن ها سوگند یاد می کند و ممکن است سؤالاتی نیز از آن ها بپرسد. بنابراین، شهود باید آمادگی پاسخگویی به سؤالات قاضی را داشته باشند.

۷. نکات تکمیلی و مهم در فرایند دادخواست اعسار

فرایند دادخواست اعسار، علاوه بر مراحل اصلی، دارای نکات و ظرایف تکمیلی است که توجه به آن ها می تواند در موفقیت و پیشبرد صحیح پرونده نقش کلیدی ایفا کند.

مهلت قانونی برای ارائه دادخواست اعسار

در خصوص مهلت قانونی برای ارائه دادخواست اعسار از هزینه دادرسی، قانون مهلت خاصی را مشخص نکرده است. به این معنی که متقاضی می تواند در هر مرحله از دادرسی، تا قبل از صدور رأی قطعی و اجراییه، دادخواست اعسار خود را تقدیم کند. با این حال، بهترین زمان برای ارائه این دادخواست، همزمان با تقدیم دادخواست اصلی یا دفاع در برابر آن است. چرا که تأخیر در ارائه دادخواست اعسار، می تواند منجر به توقف موقت رسیدگی به دعوای اصلی یا تضییع حقوق متقاضی به دلیل عدم پرداخت به موقع هزینه های دادرسی شود.

دادگاه صالح برای رسیدگی

دادگاه صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار از هزینه دادرسی، دادگاهی است که به دعوای اصلی رسیدگی می کند یا قرار است رسیدگی کند. به عنوان مثال، اگر قرار است دعوایی در دادگاه خانواده مطرح شود، دادخواست اعسار از هزینه دادرسی آن نیز باید به همان دادگاه خانواده تقدیم شود. این قاعده منطقی است، چرا که دادگاه اصلی بیشترین اطلاع را از ماهیت دعوا و هزینه های احتمالی آن دارد.

عواقب عدم پذیرش دادخواست اعسار

در صورتی که دادخواست اعسار متقاضی از سوی دادگاه پذیرفته نشود (اعم از اینکه به دلیل عدم ارائه مدارک کافی، عدم صداقت در لیست اموال، یا عدم تأیید شهود باشد)، متقاضی با عواقبی مواجه خواهد شد:

• الزام به پرداخت هزینه های دادرسی: متقاضی ملزم خواهد شد که تمامی هزینه های دادرسی را به صورت یکجا پرداخت کند. در غیر این صورت، پرونده اصلی او ممکن است متوقف یا رد شود.
• جریمه نقدی یا حبس: همانطور که قبلاً ذکر شد، در صورت اثبات عمدی بودن کتمان اموال یا اظهارات خلاف واقع، متقاضی ممکن است به مجازات حبس و یا جریمه نقدی محکوم شود.
• تأخیر در رسیدگی به پرونده اصلی: روند رسیدگی به دادخواست اعسار، به خودی خود زمان بر است و در صورت عدم پذیرش آن، زمان بیشتری نیز از دست خواهد رفت.

اهمیت پیگیری پرونده

پس از تقدیم دادخواست اعسار، پیگیری مستمر پرونده از اهمیت بالایی برخوردار است. متقاضی یا وکیل او باید به طور منظم از وضعیت پرونده مطلع شوند، از تاریخ جلسات رسیدگی اطلاع کسب کنند و در صورت لزوم، مدارک تکمیلی را ارائه دهند. بی توجهی به پیگیری پرونده، می تواند منجر به از دست رفتن فرصت ها یا صدور آرایی شود که ممکن است به ضرر متقاضی باشد.

پیگیری می تواند از طریق سامانه ثنا، تماس با شعبه رسیدگی کننده یا مراجعه حضوری به دادگاه انجام شود. این پیگیری، نه تنها نشان دهنده جدیت متقاضی است، بلکه به وی امکان می دهد تا در صورت بروز هرگونه مشکل یا درخواست جدید از سوی دادگاه، به سرعت واکنش نشان دهد.

سوالات متداول

آیا اگر هیچ مالی نداشته باشیم، باز هم باید لیست اموال ارائه دهیم؟

بله، حتی اگر متقاضی هیچ مال منقول یا غیرمنقولی نداشته باشد، همچنان ملزم به ارائه لیست اموال است. در این صورت، باید در لیست خود به صراحت قید کند که هیچ مال و دارایی به جز مستثنیات دین ندارد. این اظهارنامه باید با صداقت کامل باشد و تأیید شهود را نیز به همراه داشته باشد.

آیا اموال همسر یا فرزندان باید در لیست ذکر شود؟

خیر، لیست اموال صرفاً مربوط به دارایی های شخص متقاضی اعسار است. اموال همسر یا فرزندان (مگر اینکه به صورت مشترک با متقاضی باشد و سهمی از آن به متقاضی تعلق گیرد) جزء لیست اموال متقاضی محسوب نمی شود و نیازی به ذکر آن ها نیست.

آیا داشتن یک سیم کارت یا خط موبایل به عنوان مال محسوب می شود؟

بله، خطوط تلفن همراه (سیم کارت) به ویژه آن هایی که دارای شماره های رند یا ارزش بالایی هستند، می توانند به عنوان یک مال منقول و دارای ارزش مالی محسوب شوند. بنابراین، در صورت داشتن چنین خطوطی، باید ارزش تقریبی آن ها را در لیست اموال خود ذکر کنید.

در صورت تغییر وضعیت مالی پس از اعسار، چه باید کرد؟

اگر پس از پذیرش دادخواست اعسار و در طول رسیدگی به پرونده اصلی، وضعیت مالی متقاضی بهبود یابد و از حالت اعسار خارج شود (مثلاً شغلی با درآمد بالا پیدا کند یا مالی به او به ارث برسد)، موظف است این تغییر وضعیت را به دادگاه اطلاع دهد. در غیر این صورت، ممکن است دادگاه حکم اعسار را لغو کرده و متقاضی را به پرداخت هزینه های باقی مانده ملزم کند و در صورت عدم اطلاع رسانی، عواقب حقوقی نیز به دنبال داشته باشد.

آیا موتورسیکلت یا ماشین فرسوده جزء اموال محسوب می شود؟

بله، هرچند موتورسیکلت یا ماشین فرسوده ارزش کمتری دارد، اما همچنان یک مال محسوب می شود. باید مشخصات کامل و ارزش تخمینی (هرچند کم) آن را در لیست اموال خود درج کنید. این کار نشان دهنده صداقت شماست و به دادگاه کمک می کند تا تصویری واقعی از دارایی های شما داشته باشد.

نتیجه گیری

در نهایت، لیست اموال اعسار از هزینه دادرسی، بیش از یک فرم ساده، بازتابی از صداقت و شفافیت متقاضی در برابر دستگاه قضا است. موفقیت در پرونده اعسار، تا حد زیادی به تنظیم دقیق و صادقانه این لیست و ارائه مستندات کافی بستگی دارد. از شناسایی دقیق اموال منقول و غیرمنقول و حقوق مالی، تا درک صحیح مستثنیات دین و نقش حیاتی شهود، تمامی این مراحل نیازمند آگاهی و دقت فراوان است. توجه به جزئیات و پرهیز از هرگونه کتمان یا اظهار خلاف واقع، نه تنها شانس پذیرش دادخواست را افزایش می دهد، بلکه از تحمیل عواقب حقوقی ناخواسته نیز جلوگیری می کند. پیگیری مستمر و آگاهانه پرونده نیز، ضامن پیشبرد صحیح آن خواهد بود.

برای اطمینان از صحت و کامل بودن تمامی مراحل تنظیم و ارائه لیست اموال اعسار، مشاوره با متخصصین حقوقی و وکلای با تجربه در این زمینه، امری حیاتی و غیرقابل چشم پوشی است. یک وکیل مجرب می تواند راهنمایی های لازم را ارائه دهد و شما را در مسیر دشوار اما حیاتی دسترسی به عدالت، همراهی کند. همچنین، برای تسهیل کار، می توانید از نمونه فرم های خام لیست اموال اعسار از هزینه دادرسی که در این راهنما ذکر شد، استفاده نمایید تا گامی مطمئن در جهت تکمیل پرونده خود بردارید.