قانون جدید سقف مهریه

طرح کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه از ۱۱۰ به ۱۴ سکه، هنوز به قانون تبدیل نشده است. در حال حاضر، قانون ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی کماکان معتبر و لازم الاجراست و زوجه می تواند مهریه خود را تا این سقف با پشتوانه قانونی مطالبه کند و نیازی به اثبات تمکن مالی زوج نیست.

مهریه، این حق مالی ریشه دار در فرهنگ و قوانین ایران، همواره دغدغه ها و بحث های فراوانی را در بطن جامعه و میان زوجین ایجاد کرده است. در طول سالیان متمادی، شاهد تغییرات و تحولات مختلفی در قوانین مربوط به آن بوده ایم، که هر یک به نوبه خود، تأثیراتی بر زندگی افراد گذاشته اند. در این میان، صحبت از «قانون جدید سقف مهریه» و طرح ۱۴ سکه، ابهامات بسیاری را برای عموم مردم و به ویژه زوجین در شرف ازدواج، ایجاد کرده است. بسیاری از افراد می پرسند که آیا این قانون تصویب شده است؟ چه تفاوتی با قانون ۱۱۰ سکه دارد؟ و چه پیامدهایی برای زندگی مشترک خواهد داشت؟

در ادامه، قصد داریم با شفاف سازی کامل، به بررسی وضعیت حقوقی مهریه در ایران بپردازیم. این متن به طور دقیق، تفاوت های میان قوانین مصوب و طرح های پیشنهادی را روشن می سازد و به تمامی ابهامات رایج در این زمینه پاسخ می دهد تا مخاطبان بتوانند با درک صحیح از حقوق و تکالیف خود، تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ کنند.

قوانین جاری سقف مهریه در ایران: قانون ۱۱۰ سکه و جزئیات آن

مهریه یکی از ارکان مهم عقد نکاح در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران است که با وقوع عقد به مالکیت زن درمی آید. این حق مالی، تعهد مرد به زن در زمان ازدواج است و می تواند شامل هر چیزی باشد که ارزش مالی داشته باشد، از جمله سکه، طلا، اموال منقول یا غیرمنقول. قانون مدنی ایران، مهریه را حق مسلم زن می داند و مطالبه آن را برای زوجه در هر زمان ممکن می سازد.

مبانی قانونی مهریه و جایگاه آن

مهریه از دیرباز در فرهنگ اسلامی و ایرانی به عنوان یک پشتوانه مالی برای زن مطرح بوده است. از نظر حقوقی، مهریه به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، به ملکیت زن در می آید و می تواند آن را در هر زمان که بخواهد مطالبه کند، مگر اینکه مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد. حق حبس زوجه نیز از جمله حقوقی است که با مهریه گره خورده است. بر اساس این حق، زن می تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده باشد، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند، مگر اینکه مهریه او از نوع مؤجل باشد یا قبل از عقد به او تعلق گرفته باشد.

سقف ۱۱۰ سکه مهریه: قانون معتبر فعلی

مهمترین قانونی که در حال حاضر بر مطالبه مهریه حاکم است، ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ است. این ماده قانونی، سقف مشخصی برای ضمانت اجرای کیفری (حبس) مهریه تعیین کرده است. بر اساس این ماده:

«هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است.»

این بدان معناست که اگر مهریه زن تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی باشد، مرد مکلف به پرداخت آن است و در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، می تواند تا زمان پرداخت یا قسط بندی آن بازداشت شود. اما اگر مهریه بیشتر از ۱۱۰ سکه باشد، برای مطالبه مازاد بر این سقف، زن باید در دادگاه ثابت کند که مرد توانایی مالی پرداخت آن را دارد (ملائت زوج). در غیر این صورت، برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، مرد زندانی نخواهد شد.

نکته مهم دیگر، نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز است. با توجه به نوسانات اقتصادی و افزایش قیمت سکه، مهریه بر اساس شاخص بانک مرکزی و به نرخ روز محاسبه و پرداخت می شود. این امر برای حفظ ارزش واقعی مهریه در طول زمان و جلوگیری از تضییع حقوق زن اهمیت ویژه ای دارد.

روش های مطالبه مهریه در حال حاضر

برای مطالبه مهریه، دو مسیر اصلی وجود دارد که زوجین می توانند از طریق آن ها اقدام کنند:

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت

یکی از روش های مطالبه مهریه، اقدام از طریق اداره اجرای ثبت اسناد رسمی است. این روش دارای مزایا و معایبی است:

• مزایا: این مسیر به طور کلی سریع تر از دادگاه است و بار ترافیک پرونده های کمتری دارد. در صورت وجود سند رسمی ازدواج و عدم نیاز به بررسی های پیچیده قضایی، می تواند روند وصول مهریه را تسریع بخشد.
• معایب: مطالبه مهریه از طریق ثبت، شامل هزینه هایی نظیر حق الثبت است که ممکن است برای برخی زوجین سنگین باشد. همچنین، اگر اموال مرد به نام او نباشد یا شناسایی اموال وی دشوار باشد، اجرای ثبت با محدودیت هایی مواجه می شود و در نهایت ممکن است پرونده به دادگاه ارجاع شود. با افزایش قیمت سکه، در برخی موارد مقرر شده است که تمام مهریه را نمی توان از طریق ثبت مطالبه کرد و بخشی از آن باید از طریق دادگاه پیگیری شود تا زوج بتواند دادخواست اعسار خود را ارائه دهد.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه

در صورتی که زوجه بخواهد مهریه خود را از طریق دادگاه مطالبه کند، باید دادخواست مهریه را به دادگاه خانواده ارائه دهد. این روش معمولاً زمان برتر است و مراحل دادرسی بیشتری دارد. اما در مواردی که نیاز به شناسایی اموال مرد، بررسی توانایی مالی او (اعسار) یا اختلاف در میزان مهریه باشد، دادگاه مسیر مناسب تری است. در این مسیر، قاضی با بررسی مدارک و شواهد، حکم لازم را صادر می کند و در صورت عدم پرداخت، می توان از ابزارهایی مانند توقیف اموال یا صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) استفاده کرد.

طرح سقف ۱۴ سکه مهریه: بررسی ابعاد و وضعیت تصویب

در سال های اخیر، بحث های زیادی پیرامون طرحی در مجلس شورای اسلامی مبنی بر کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه مطرح شده است. این طرح با هدف کاهش جمعیت زندانیان مهریه، تسهیل ازدواج جوانان و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی از مهریه سنگین، پیشنهاد شده است. اما مهم است که بدانیم این طرح، تاکنون به قانون تبدیل نشده و صرفاً یک پیشنهاد است که در حال بررسی می باشد.

معرفی طرح ۱۴ سکه مهریه و دلایل مطرح شدن آن

طرح کاهش سقف مهریه به ۱۴ سکه، بر این فرض استوار است که مهریه های بسیار سنگین، به جای اینکه پشتوانه زن باشند، تبدیل به اهرمی برای فشار بر مرد و گاهی ابزاری برای سودجویی شده اند. حامیان این طرح معتقدند که کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری به ۱۴ سکه، می تواند از پدیده زندانی شدن مردان به دلیل مهریه جلوگیری کند و به استحکام خانواده کمک نماید.

در جزئیات احتمالی این طرح، مقرر شده است که اگر مهریه بیش از ۱۴ سکه تعیین شود، برای مازاد آن، مالیات در نظر گرفته شود. این مالیات به نوعی می تواند به عنوان یک عامل بازدارنده برای تعیین مهریه های بسیار بالا عمل کند. هدف دیگر این طرح، سوق دادن مهریه به سمت عندالاستطاعه به جای عندالمطالبه است تا پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد باشد.

وضعیت تصویب در مجلس شورای اسلامی

همانطور که قبلاً تأکید شد، طرح ۱۴ سکه مهریه همچنان در مراحل بررسی در مجلس شورای اسلامی قرار دارد و هنوز به قانون تبدیل نشده است. برای اینکه یک طرح به قانون تبدیل شود، باید مراحل متعددی را از جمله تصویب در کمیسیون های تخصصی، رأی گیری در صحن علنی مجلس و تأیید شورای نگهبان را طی کند. در حال حاضر، این طرح با مخالفت هایی، به ویژه از سوی فراکسیون زنان و برخی حقوقدانان مواجه شده است که معتقدند این تغییر می تواند حقوق زنان را تضعیف کرده و پشتوانه مالی آنان را از بین ببرد.

پاسخ صریح و قاطع به سوال آیا قانون ۱۴ سکه مهریه تصویب و اجرا شده است؟ این است: خیر، هنوز هیچ قانونی با عنوان سقف ۱۴ سکه مهریه در ایران تصویب و ابلاغ نشده است.

تأثیرات احتمالی طرح در صورت تصویب (تحلیل و پیش بینی)

در صورت تصویب نهایی این طرح، تأثیرات گسترده ای در ابعاد اجتماعی و اقتصادی جامعه خواهد داشت. یکی از مهمترین سوالات این است که آیا این قانون عطف به ماسبق می شود؟ یعنی آیا شامل ازدواج هایی که قبل از تصویب این قانون صورت گرفته اند نیز خواهد شد؟ در قوانین ایران، معمولاً قوانین جدید عطف به ماسبق نمی شوند، مگر اینکه در خود قانون صراحتاً این موضوع قید شده باشد. بنابراین، به احتمال زیاد، این قانون تنها شامل ازدواج هایی خواهد شد که پس از تاریخ ابلاغ آن صورت می گیرند.

پیامدهای اجتماعی این طرح می تواند شامل کاهش آمار طلاق های صوری (برای مطالبه مهریه)، کاهش زندانیان مهریه و تسهیل ازدواج جوانان باشد. از جنبه اقتصادی نیز، ممکن است شاهد تغییراتی در بازار سکه و طلا باشیم، هرچند این پیش بینی ها صرفاً گمانه زنی هستند و واقعیت ممکن است متفاوت باشد. موافقان این طرح بر این باورند که این تغییر می تواند فرهنگ مهریه را از یک اهرم مالی به نمادی از مهر و محبت و تعهد بازگرداند.

راهنمای عملی و حقوقی جامع در مورد مهریه

درک صحیح از انواع مهریه و شرایط قانونی مربوط به آن، برای هر زوج و زوجه ای ضروری است. در این بخش، به بررسی مهم ترین جنبه های حقوقی مهریه و پاسخ به سوالات کلیدی می پردازیم.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

یکی از اساسی ترین تقسیم بندی ها در مهریه، تفاوت بین مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه است. انتخاب هر یک از این دو نوع مهریه، پیامدهای حقوقی متفاوتی برای زوجین به همراه دارد:

1. مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، بر ذمه مرد قرار می گیرد و زن می تواند در هر زمانی آن را از مرد مطالبه کند. مرد موظف به پرداخت آن است و در صورت عدم توانایی مالی، می تواند دادخواست اعسار داده و مهریه را قسط بندی کند. عدم پرداخت مهریه عندالمطالبه (تا سقف ۱۱۰ سکه و در صورت عدم اثبات اعسار)، می تواند منجر به صدور حکم جلب و بازداشت مرد شود.
2. مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی مالی پرداخت آن را دارد. اثبات توانایی مالی مرد در این حالت بر عهده زن است. در مهریه عندالاستطاعه، تا زمانی که ملائت زوج (تمکن مالی) ثابت نشود، امکان بازداشت مرد وجود ندارد.

انتخاب و درج صحیح نوع مهریه در عقدنامه اهمیت بسیار زیادی دارد، چرا که در آینده می تواند تأثیر مستقیمی بر نحوه مطالبه و وصول مهریه داشته باشد. شایعه تغییر پیش فرض مهریه از عندالمطالبه به عندالاستطاعه مطرح شده است، اما در حال حاضر، پیش فرض قانونی همچنان عندالمطالبه است، مگر اینکه در عقدنامه صراحتاً خلاف آن قید شده باشد.

دادخواست اعسار از پرداخت مهریه

زمانی که زوجه مهریه خود را مطالبه می کند و زوج توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد، مرد می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. اعسار به معنای عدم توانایی مالی برای پرداخت بدهی است.

• شرایط و مدارک لازم: برای ارائه دادخواست اعسار، مرد باید فهرستی از اموال و دارایی های خود را به دادگاه ارائه دهد و ثابت کند که اموالش برای پرداخت مهریه کافی نیست یا اموال او جزو مستثنیات دین است (مانند خانه مسکونی مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی و…). همچنین، باید لیستی از تمامی بدهکاران و طلبکاران خود را ارائه کرده و حداقل دو شاهد نیز برای تأیید عدم توانایی مالی خود معرفی کند.
• نحوه اثبات عدم توانایی مالی: اثبات اعسار بر عهده مرد است. دادگاه با بررسی مدارک، شهادت شهود، تحقیقات محلی و گردش مالی حساب های بانکی، تصمیم می گیرد که آیا مرد معسر است یا خیر.
• قسط بندی مهریه: در صورت پذیرش دادخواست اعسار، دادگاه مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. این اقساط بر اساس توانایی مالی مرد و وضعیت اقتصادی او مشخص می شود و می تواند شامل پیش پرداخت (معمولاً یک سکه یا مبلغی معادل آن) و سپس اقساط ماهانه یا دوره ای باشد. نقش کارشناس دادگاه در تعیین مبلغ اقساط بسیار حیاتی است.
• عواقب عدم پرداخت اقساط: اگر مرد اقساط تعیین شده مهریه را به موقع پرداخت نکند، زوجه می تواند مجدداً از طریق دادگاه اقدام کرده و حکم جلب او را دریافت کند.

حبس مهریه و شرایط آزادی

همانطور که پیشتر ذکر شد، بر اساس قانون حمایت خانواده، ضمانت اجرای کیفری برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه است. اگر مردی محکوم به پرداخت مهریه شود و توانایی مالی نداشته باشد اما اعسار او در دادگاه پذیرفته نشود یا اقساط خود را پرداخت نکند، می تواند تا سقف ۱۱۰ سکه بازداشت شود. مدت زمان حبس به میزان مهریه و توانایی مرد بستگی دارد.

برای جلوگیری از حبس مهریه یا خروج از آن، مرد می تواند اقدامات زیر را انجام دهد:

• ارائه دادخواست اعسار و قسط بندی مهریه.
• پرداخت مهریه به صورت یکجا یا اقساط معوقه.
• معرفی مال برای توقیف و فروش جهت پرداخت مهریه.

توقیف اموال زوج بابت مهریه

در صورت مطالبه مهریه، زوجه حق دارد برای وصول طلب خود، اموال مرد را توقیف کند. با این حال، برخی اموال جزو مستثنیات دین محسوب می شوند و قابل توقیف نیستند:

• منزل مسکونی: خانه مسکونی که عرفاً در شأن بدهکار و خانواده اوست، جزء مستثنیات دین است و قابل توقیف نیست.
• اثاثیه ضروری زندگی: وسایل ضروری برای زندگی فرد و خانواده او (مانند یخچال، تلویزیون، اجاق گاز و…) قابل توقیف نیستند.
• حقوق بازنشستگی یا حقوق ثابت: قسمتی از حقوق که برای امرار معاش ضروری است (معمولاً یک سوم یا یک چهارم) قابل توقیف است، اما تمام حقوق خیر.
• ابزار و وسایل کار: ابزار و وسایلی که برای امرار معاش و شغل مرد ضروری است، قابل توقیف نیستند.

برای شناسایی اموال زوج، زوجه می تواند از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، درخواست استعلام از مراجع مختلف (مانند اداره ثبت اسناد، راهور، بانک مرکزی و…) را ارائه دهد تا اموال منقول و غیرمنقول مرد شناسایی و توقیف شوند.

مهریه در صورت فوت زوجه

مهریه یک حق مالی است و با فوت زوجه، این حق از بین نمی رود، بلکه به ورثه او منتقل می شود. ورثه زوجه (شامل فرزندان، پدر و مادر) به نسبت سهم الارث خود، می توانند مهریه را از زوج مطالبه کنند. این مطالبه نیز مانند مطالبه مهریه در زمان حیات زوجه، از طریق دادگاه یا اجرای ثبت امکان پذیر است.

هزینه های قانونی مطالبه مهریه

مطالبه مهریه شامل هزینه هایی است که متقاضی باید پرداخت کند:

• حق الثبت: هزینه ای که برای ثبت درخواست اجراییه مهریه در دفاتر ثبت اسناد دریافت می شود.
• هزینه دادرسی: در صورت اقدام از طریق دادگاه، متقاضی باید هزینه دادرسی را بر اساس میزان خواسته (مهریه) پرداخت کند.
• حق الوکاله وکیل: در صورت استخدام وکیل، باید حق الوکاله او را پرداخت کرد. این مبلغ بر اساس توافق طرفین یا تعرفه های قانونی تعیین می شود.

توصیه به زوجین در خصوص مهریه

با توجه به پیچیدگی ها و حساسیت های قانونی پیرامون مهریه، برای زوجین در شرف ازدواج و حتی آنان که درگیر مسائل حقوقی مهریه هستند، رعایت نکات زیر ضروری است:

• مشاوره حقوقی قبل از عقد: پیش از امضای سند ازدواج، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کنید. این مشورت می تواند شما را از تمامی حقوق و تکالیف خود آگاه سازد و از بروز مشکلات آتی جلوگیری کند.
• تصمیم گیری واقع بینانه: در تعیین مهریه، شرایط اقتصادی و توانایی های مالی زوج باید به صورت واقع بینانه در نظر گرفته شود. مهریه باید به گونه ای باشد که هم پشتوانه ای برای زن محسوب شود و هم برای مرد قابل پرداخت باشد.
• آگاهی از نوع مهریه: به تفاوت های عندالمطالبه و عندالاستطاعه آگاه باشید و با در نظر گرفتن شرایط خود، نوع مناسب مهریه را انتخاب کنید.

نتیجه گیری

مسئله مهریه و قوانین پیرامون آن، همواره یکی از موضوعات بحث برانگیز در جامعه ایران بوده است. این مقاله سعی بر آن داشت تا با شفاف سازی، ابهامات مربوط به «قانون جدید سقف مهریه» و طرح ۱۴ سکه را برطرف کند. نتیجه ای که باید همواره به خاطر داشت این است: طرح کاهش سقف مهریه به ۱۴ سکه، هنوز مصوب نشده و قانون ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرای کیفری مهریه همچنان معتبر است.

در حال حاضر، زن می تواند تا سقف ۱۱۰ سکه مهریه خود را بدون نیاز به اثبات تمکن مالی مرد مطالبه کند و در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، مرد ممکن است بازداشت شود. برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، اثبات توانایی مالی مرد (ملائت زوج) توسط زوجه ضروری است. آگاهی از تفاوت های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، همچنین شناخت مسیرهای قانونی مطالبه مهریه (از طریق ثبت و دادگاه) و شرایط دادخواست اعسار، از جمله اطلاعات حیاتی برای هر دو طرف عقد است.

در پایان، تأکید بر این نکته بسیار مهم است که در مواجهه با هرگونه سوال یا اقدام حقوقی مربوط به مهریه، دریافت مشاوره تخصصی از وکلای مجرب ضروری است. تصمیمات آگاهانه در این زمینه، می تواند از بروز مشکلات و اختلافات جدی در زندگی مشترک جلوگیری کرده و به حفظ آرامش و حقوق طرفین کمک شایانی نماید.