معدل ۱۰ دانش آموزان نشان دهنده بحران نیست!

آفتاب نیوز :

 نتایج امتحانات نهایی خرداد ماه امسال تصویری دقیق تر از کیفیت آموزشی مدارس کشور ارائه داد. وضعیت نامناسب معدل دانش آموزان در مدارس غیردولتی و دولتی عادی و اختلاف معنادار نمرات این مدارس با مدارس دولتی خاص توجه بسیاری را به خود جلب کرده است.

بر اساس آمار رسمی میانگین معدل دانش آموزان مدارس غیردولتی ۱۰.۳۷ بوده است؛ صرفاً ۱.۴۱ نمره بالاتر از میانگین معدل مدارس دولتی عادی که ۸.۹۶ است. میانگین معدل مدارس سمپاد ۱۶.۱۴ نمونه دولتی ۱۴.۱۷ و شاهد ۱۱.۰۹ ثبت شده است.

بخشی از دلایل عملکرد بهتر دانش آموزان مدارس خاص به دو عامل بازمی گردد:

انتخاب دانش آموزان مستعد: این مدارس عمدتاً دانش آموزانی با معدل بالا را جذب می کنند.

حمایت ویژه از مدارس خاص: این مدارس به دلیل حمایت های ویژه آموزش و پرورش از آنها همچون تخصیص بودجه و منابع بیشتر ارائه زیرساخت های بهتر و حضور معلمان توانمندتر عملکرد مطلوب تری دارند.

در واقع مدارس خاص به نوعی ویترین عملکرد آموزش و پرورش محسوب می شوند اما وضعیت واقعی نظام آموزشی را باید در عملکرد مدارس دولتی عادی دید؛ مدارسی که اکثریت دانش آموزان کشور را در خود جای داده اند و با چالش های متعددی از جمله کمبود امکانات و نیروی انسانی روبه رو هستند.

در همین راستا گفت وگویی با محسن زارعی؛ رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش انجام دادیم؛ محور های اصلی این گفت و گو عبارتند از:

* دلایل معدل پایین دانش آموزان در مدارس دولتی عادی و غیردولتی.

* بررسی تأثیر مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی بر عدالت آموزشی.

* انتشار گزارشی رسمی مبنی بر اینکه مصوبه کنکوری بیشتر به نفع دانش آموزان مدارس خاص بوده و نتوانسته به عدالت آموزشی برای دانش آموزان مدارس دولتی عادی دست یابد.

* دشوار شدن پشت کنکور ماندن دانش آموزان با مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی

به تازگی میانگین معدل مدارس مختلف کشور (سمپاد نمونه دولتی شاهد غیردولتی و دولتی عادی) در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۳ منتشر شده است. معدل مدارس دولتی ۸.۹۶ و غیردولتی ۱۰.۳۷ است و این نشان دهنده عملکرد ضعیف این مدارس است. دلایل این وضعیت چیست؟

نکته اول اینکه مدارس سمپاد شاهد نمونه دولتی هم جزو مدارس دولتی محسوب می شوند اما باید در نظر داشت هر جا غربالگری انجام می شود و دانش آموزان براساس معدل تفکیک می شوند بدیهی است عملکرد دانش آموزان آن مدارس می تواند بهتر باشد. به عنوان مثال از دانش آموزانی که با شرط معدل در مدارس حضور دارند انتظار می رود سطح عملکرد آنها مدرسه را ارتقا دهد. با این وجود بررسی ها نشان می دهد عموماً در مدارس خاص فعالیت های آموزشی خارق العاده ای صورت نمی گیرد. زمانی که دانش آموزان مستعد به یک مدرسه سوق داده شوند طبیعی است که عملکرد آن مدرسه می تواند بهتر باشد و عمده این موفقیت ها هم مربوط به عملکرد دانش آموزان است نه صرفاً خود مدارس. مدارس غیردولتی خاص که با آزمون ورودی شرط معدل و مصاحبه دانش آموزان با استعداد را انتخاب می کنند این انتخاب ها باعث ایجاد رقابت بین دانش آموزان با شرایط ویژه می شود و بدیهی است که می تواند در عملکرد مدرسه موثر باشد. در عموم مدارس غیردولتی یکی از دلایل قابل توجه پایین بودن معدل این است که عمدتاً در این مدارس تمرکز بیشتر بر برنامه ریزی مبتنی بر آمادگی برای کنکور است و نسبت به امتحانات نهایی حساسیت کمتری وجود دارد!

مدارس غیردولتی در سال نخست که امتحانات نهایی تأثیر قطعی در پذیرش دانشگاه ها داشتند این رویکرد را داشتند؛ چرا در امتحانات نهایی ۱۴۰۳ عملکرد آنها همچنان پایین است؟

در سال ۱۴۰۳ مدارس غیردولتی رویکرد خود را تغییر دادند اما این تغییر به صورت کامل شکل نگرفت. عموم این مدارس با استفاده از مشاوران تحصیلی که اهداف برنامه درسی و کتاب های درسی را اولویت خود قرار نداده بودند به دانش آموزان این پیام را می دادند که اگر در آزمون های نهایی موفق نبودید می توانید از طریق کنکور آن را جبران کنید. این راهنمایی مناسبی برای آنان نبود چرا که در کنکور دروس عمومی مورد ارزشیابی قرار نمی گیرد و این ارزشیابی صرفاً از طریق آزمون های نهایی صورت می گیرد.

 آیا تنها دلیل عملکرد پایین مدارس غیردولتی این موضوع است؟

این یکی از عوامل است اما هنوز تحلیل دقیقی در این زمینه انجام نشده است البته تعداد دانش آموزان در مدارس غیردولتی نسبت به مدارس دولتی کمتر است که این عامل می تواند برای جبران عملکرد تحصیلی دانش آموزان این مدارس موثر باشد. در مدارس دولتی نیز برخی معلمان به جای آموزش کتاب درسی با تهیه جزوه تدریس و آزمون از جزوه ها کتاب های درسی را به حاشیه می برند که این عامل با توجه به اینکه در آزمون های نهایی سوالات صرفاً از کتاب درسی طراحی می شود می تواند باعث اُفت عملکرد تحصیلی و توفیق کمتر در امتحانات نهایی شود. ذکر این نکته مهم است زمانی که اعلام می شود میانگین نمرات دانش آموزان به فرض مثال ۱۰ است به معنای آن است که ۵۰ درصد اهداف کتاب های درسی محقق شده است. این میانگین نشان دهنده وضعیت بحرانی نیست؛ چون سقف انتظار ما نمره ۲۰ است می توان گفت اهداف به طور کامل محقق نشده است. در امتحانات نهایی وزارت آموزش و پرورش نیز ارزشیابی به صورت استاندارد صورت می گیرد و دانش آموزان باید خود را به سطح استاندارد نزدیک کنند البته باید هنجار های جامعه را نیز مدنظر قرار داد. به طور مثال در حال حاضر میانگین معدل پایه دوازدهم ۱۰.۸۹ است که به عنوان هنجار عملکرد تحصیلی دانش آموزان این پایه در سطح کشور شناخته می شود. اگر در جایی این میانگین پایین تر باشد باید گفت که کیفیت آموزشی در آن منطقه جای تأمل جدی و نیاز به بررسی و اتخاذ اقدامات اصلاحی است.

اگر امتحانات نهایی استاندارد است و دانش آموزان باید خود را به این استاندارد نزدیک کنند این سوال مطرح است که آیا شرایط آموزش در مدارس نیز استاندارد است؟ آیا معلمان توانمند هستند؟ آیا امکانات آموزشی مناسب فراهم شده است؟ آیا کلاس های درس با تراکم مناسب برگزار می شود؟

امسال تحلیل جامعی از وضعیت آموزشی هر مدرسه به مدیران مدارس ارائه شد. این تحلیل شامل نیمرخ آموزشی مدرسه به تفکیک پایه رشته و مقایسه با میانگین منطقه و استان و عملکرد سال گذشته است. طی بخشنامه ای به تمام استان های کشور انتظارات برای بهبود و ارتقای کیفیت آموزشی در سطح استان منطقه و مدارس ارائه و توصیه شد. همچنین با تحلیل سوالات دروس آزمون های نهایی (تحلیل سوال به سوال) وضعیت دانش آموزان در مباحث درسی مورد تحلیل قرار گرفت. این فرآیند به معنای انجام یک نیازسنجی آموزشی دقیق است که بر اساس آن برنامه ریزی هدفمند صورت می گیرد. وقتی معلمان نتایج را مشاهده می کنند و می بینند که دانش آموزانشان در برخی سؤالات با مشکل مواجه شده اند ممکن است به این نتیجه برسند که نتوانسته اند آن موضوع را به خوبی آموزش دهند و در نتیجه برای بهبود تدریس خود تلاش خواهند کرد. این امر می تواند اساس برنامه ریزی برای توانمندسازی دبیران به صورت موضوعی تخصصی نیز قرار گیرد. به علاوه این تحلیل ها به دبیرخانه های کشوری دروس گروه های آموزشی و گروه های درسی مستقر در دفتر تالیف کتاب های درسی ارسال شده است. در صورتی که داده ها نشان دهنده این باشد که اغلب دانش آموزان در یک مبحث درسی مشکل دارند بازنگری کتاب های درسی در دستور کار قرار خواهد گرفت.

در گزارشی رسمی آمده است که به دلیل تفاوت زیاد میان معدل دانش آموزان مدارس دولتی عادی با مدارس خاص مصوبه کنکوری برخلاف عدالت و بیشتر به نفع مدارس خاص بوده است.

گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در خصوص بررسی و بازنگری سهمیه ها و رقابت منطقه ای و تاثیری که سهمیه مناطق در تحقق عدالت در کنکور دارد پیشنهاداتی ارائه کرده است. هم اکنون داوطلبان براساس سهمیه ها و رقابت منطقه ای سنجیده می شوند. به عنوان مثال دانش آموزان منطقه ۳ فقط با دانش آموزان منطقه ۳ رقابت می کنند. مرکز پژوهش ها نیز بر این نکته تاکید کرده که این سهمیه بندی به تنهایی برای برقراری عدالت آموزشی کافی نیست و این موضوع باید مورد بحث کارشناسی قرار بگیرد. اگر نیاز به افزایش سهمیه مناطق باشد این موضوع دنبال خواهد شد. در آزمون های نهایی سال ۱۴۰۳ استان های خوزستان و خراسان رضوی در میان مناطق مرزی بهبود وضعیت نسبی داشته اند اما هنوز از میانگین کشوری عقب هستند. در حالی که استان هایی مانند سیستان و بلوچستان کهگیلویه و بویراحمد و لرستان همچنان در وضعیت قبلی هستند و نیاز به اقدام و توجه جدی دارند. در خصوص امکان اصلاح مصوبه کنکوری باید گفت طبق قانون امکان اصلاح وجود دارد اما نظرات کارشناسان و خبرگان این است که این اصلاحات باید بر مبنای پژوهش ها و بررسی های دقیق انجام شود.

با مصوبه کنکوری عملاً پشت کنکور ماندن داوطلبان بسیار دشوار شده است و هر فرد حق این را دارد که یکبار در کنکور شرکت کند در غیراین صورت روند پذیرش او در دانشگاه بسیار دشوار می شود

مصوبه تاثیر قطعی سوابق تحصیلی باعث شده دانش آموزان طی سه سال نسبت به ایجاد سابقه تحصیلی اقدام کنند و در این سه سال فرصت کافی برای برنامه ریزی و موفقیت در ورود به آموزش عالی فراهم است. با اطمینان خاطر بیشتری دانش آموزان توانایی های تحصیلی خود را بروز می دهند. البته آزمون سراسری حاصل سابقه تحصیلی و کنکور است. همچنین باید توجه داشت که دانش آموزان می توانند تنها با سوابق تحصیلی هم به دانشگاه ورود کنند.