هشدار سبد غذایی خانوار/ کالری مصرفی خانوارها روی خط خطر

به گزارش خبرگزاری نتکانف،مرکز پژوهش های مجلس در یک گزارش جامع ابعاد فقر در سال1401 را با جزییات ارایه کرد.
به گزارش دنیای اقتصاد، برخی از نکات این گزارش قابل تامل است. این گزارش می گوید که میزان مصرف کالری نیمی از جمعیت ایرانی ها در سال1401 کمتر از حد استاندارد (یعنی 2100کالری در روز) است. از سوی دیگر، همه دهک ها از میزان کالری خود نسبت به سال1400 کم کرده اند. این کاهش کالری در دهک های متوسط شدیدتر بوده است.

از نگاه گزارش مرکز پژوهش های مجلس، دو عامل در این روند، نقش اصلی را ایفا کرده اند؛ نخست اینکه خانوارها به دلیل تورم بالای مواد غذایی و افزایش سایر هزینه ها نظیر مسکن، سعی کرده اند که مصرف غذایی خود را کاهش دهند. نکته دیگر اینکه خانوارها به دلیل چشم انداز نامطلوب اقتصاد، سعی کرده اند که از میزان کالای خوراکی خود بکاهند تا بتوانند کالاهای بادوام بیشتری خریداری کنند. این گزارش برآورد کرده است که در سال1402، خط فقر خانوار سه نفره در تهران 15.3 میلیون تومان و برای کل کشور 8.2 میلیون تومان بوده است.

بررسی داده های مربوط به مصرف کالری ایرانیان در سال 1401 نشان می دهد که بیش از نیمی از افراد کشور کمتر از کالری استاندارد، یعنی کمتر از 2100 کالری در روز استفاده می کنند. در سال های گذشته تورم مزمن موجب شده قیمت مواد خوراکی افزایش پیدا کند و قدرت اقتصادی مردم کاهش یابد.

با این حال دهک های مختلف درآمدی واکنش یکسانی در مواجهه با تورم مواد خوراکی نداشته و دهک های میانی بیشترین واکنش را به این تورم نشان داده اند. با توجه به کاهش حدود 0.4 واحد درصدی نرخ فقر در سال 1401 نسبت به سال 1400 کاهش میانگین کالری مصرفی می تواند به دو دلیل رخ داده باشد. اول آنکه خانوارها به دلیل تورم بالا مصرف موادغذایی را کاهش داده اند. دوم آنکه به دلیل چشم انداز نامطلوب اقتصاد کشور، ترجیح داده اند کالاهای خوراکی کمتری مصرف کرده و به جای آن کالاهای بادوام بیشتری خریداری کنند. در چنین شرایطی پیشنهاد می شود که بسترهای مناسبی برای رشد اقتصادی پایدار و فراگیر ایجاد شود تا وضعیت فقر نیز به دنبال آن بهبود یابد. مرکز پژوهش های مجلس در گزارش «وضعیت فقر در 1401» ابعاد مختلف این مساله را بررسی کرده است.

با توجه به شرایط تورمی حاکم بر اقتصاد ایران که در سال 1401 نیز ادامه پیدا کرده، خط فقر سرانه در کشور به 2 میلیون و 561 هزار تومان رسیده است. با احتساب بعد خانوار، خط فقر برای خانوار 3 نفره در سال 1401 در حدود 5 میلیون و 634 هزار تومان است. این عدد برای مناطق شهری استان تهران 10 میلیون و 500 هزار تومان محاسبه شده است. همچنین خط فقر شدید در سال 1401 در حدود 875 هزار تومان برای هر نفر برآورد شده که این عدد معادل حداقل نیازهای غذایی فرد است. برآورد می شود که خطر فقر خانوار سه نفره برای کل کشور در سال 1402 به 8 میلیون و 200 هزارتومان و در تهران به 15 میلیون و 300 هزارتومان برسد.

بر اساس خط فقر محاسبه شده، نرخ فقر در سال 1401 حدود 30 درصد جمعیت کشور بوده که نسبت به سال 1400 تغییر چندانی نکرده است. در نتیجه جمعیت فقرا در ایران در سال 1401 در حدود 25 میلیون و 400 هزار نفر برآورد می شود. علاوه بر این، شکاف فقر نیز نسبت به سال گذشته تغییر چشمگیری نداشته است. به بیان دیگر نه تنها نرخ فقر در کشور ثابت باقی مانده، بلکه میانگین فاصله از خط فقر نیز در سال گذشته تغییر نداشته است.

مقایسه داده ای حداقل دستمزد و خط فقر استانی نشان می دهد که حداقل دستمزد در استان های تهران، البرز و قم، نمی تواند هزینه های سبد مصرفی فقر برای یک خانواده 3 نفره را تامین کند. به عبارت دیگر در این استان ها برخی از افراد حتی در صورت داشتن شغل رسمی باز هم فقیر محسوب می شوند که از آن با عنوان پدیده شاغلان فقیر یاد می شود؛ بنابراین پیشنهاد می شود در سیاستگذاری عمومی، از جمله در تعیین حداقل دستمزد، تفاوت های منطقه ای در نظر گرفته شود.

واکنش شدید دهک های میانی
یکی از معیارهای مهمی که بر اساس آن وضعیت فقر در یک جامعه سنجیده می شود، میزان کالری مصرفی افراد در کشور است. حداقل استاندارد برای هر فرد مصرف 2100 کالری در روز است. بررسی آمارها نشان می دهد که در یک دهه اخیر میانگین کالری مصرفی سرانه ایرانیان کاهش یافته و در سال 1401 به میزانی پایین تر از حداقل کالری مورد نیاز برای یک نفر رسیده است.

در واقع در ادامه روند نزولی مصرف کالری در سال 1401 میانگین مصرف کالری در کشور نیز به زیر حد مصرف کالری استاندارد سقوط کرده است. در این سال بیش از نیمی از افراد جامعه در کشور، کمتر از کالری استاندارد مصرف می کنند. این مساله یعنی کاهش میانگین کالری مصرفی ایرانیان با توجه به شرایط اقتصادی در سال های گذشته چندان دور از انتظار نیست.

در یک دهه اخیر تورم های بالا موجب شده قدرت اقتصادی ایرانیان کاهش یابد و این مساله روی سبد مصرفی آنان تاثیر زیادی گذاشته است. بااین حال می توان گفت واکنش دهک های مختلف درآمدی نسبت به تورم مواد خوراکی متفاوت بوده است. این گزارش بیان می کند بیشترین واکنش به افزایش قیمت خوراکی ها و آشامیدنی ها متعلق به دهک های میانی درآمدی است. دهک های بالای درآمدی عمدتا دارای کالای بادوام و دارایی های مالی هستند.

به همین دلیل این افراد توان بیشتری برای پوشش ریسک ناشی از تورم را دارند. این درحالی است که دهک های پایین درآمدی به دلیل کم کشش بودن کالاهای خوراکی برای این گروه و همچنین بیشتر بودن یارانه نقدی میزان اندکی از مصرف خود را نسبت به سال 1400 کاهش داده اند. اما دهک میانی درآمدی از هر دو مولفه محروم بوده است؛ این به معنای آن است که عموما این افراد دارای کالاهای بادوام و دارایی مالی نیستند و یارانه نقدی هم سهم قابل توجهی از سبد هزینه های آنان را پوشش نمی دهد، به همین دلیل واکنش شدیدتری نسبت به سایر دهک ها در مقابل افزایش تورم خوراکی ها و آشامیدنی ها نشان می دهند.

چشم انداز نامطلوب اقتصاد
این گزارش بیان می کند در سال 1401 مصرف برخی از اقلام خوراکی برای خانوارها در همه دهک های درآمدی نسبت به سال 1400 کاهش داشته است. اما نحوه کاهش مصرف در دهک های مختلف از الگوی یکسانی پیروی نکرده است. با توجه به تورم های شدید خوراکی ها و آشامیدنی ها افراد مصرف خود را از کالای خوراکی و آشامیدنی کاهش داده و مصرف سایر کالاها را جایگزین کرده اند.

این مساله برای دهک های میانی که به طور نسبی یارانه کمتری را دریافت کرده اند به وضوح روشن است؛ زیرا در تمامی اقلام، دهک های میانی مصرف خود را از این گروه کالاها کم کرده اند. کاهش مصرف خوراکی ها و آشامیدنی ها درحالی اتفاق افتاده که نرخ فقر تقریبا ثابت مانده است. از کاهش مصرف کالای اساسی می توان استنباط کرد که با افزایش قیمت مواد خوراکی، خانوارها مصرف خود از این گروه از کالاها را به دو منظور کاهش داده اند.

اول اینکه به دلیل افزایش قیمت نسبی کالاهای اساسی نسبت به سایر کالاها و خدمات، خانوارها مصرف خود از این کالاها را کاهش داده اند؛ و دوم آنکه به دلیل چشم انداز نامطلوب اقتصاد، خانوار انتظار قیمت بیشتری در آینده دارد؛ در نتیجه با هدف هموارسازی، مصرف خود را از کالاهای مصرفی بی دوام کاهش می دهد و برعکس مصرف خود را از کالاهای باداوم افزایش می دهد.

هر چند ممکن است کاهش مصرف خوراکی ها و آشامیدنی ها دلایل دیگری نیز داشته باشد، از جمله اینکه فشار تورمی می تواند باعث شود خانوار از مصرف بخشی از خوراکی ها و آشامیدنی ها صرف نظر کند تا توان تامین سایر نیازهای اساسی را به دست آورد. این مساله به خصوص در مورد تامین مسکن بسیار محتمل است. سهم مسکن از کل هزینه خانوار مستاجر در سال های 1398 تا 1400 در سطح 34 درصد بوده که در سال 1401 به 36 درصد افزایش داشته است.