مباهله یا نفرین مقدًس  – نتکانف

نخست گام نهادن به خیابان انقلاب و درب دانشگاه تهران ، مرا به حدود نیم قرن گذشته برده و خاطرات دوران دانشگاه و تحصیل و صدها خاطره از پیش و پس از انقلاب ، باز گردانید و با مرور این خاطرات از برابر دیدگانم ، گام به دفتر کار آقای میر علایی گزاردم. پیش از این در دو سال پیش به کارگاه ساخت سریال حضرت موسی علیه السلام که وی کارگردانی آن را عهده دار بود ، رفته بودم و عظمت کار مرا به شگفتی واداشت که در این باره قلم نگاره ای منتشر ساختم. در این دیدار که همراهی جناب آقای دکتر یادگاری از صاحبان فکر و هنر را نیز داشتم ، با این دو عزیز به سخن نشستیم.

سید احمد میرعلایی تهیه کننده، بازیگر و تدوینگر است. فعالیت هنری خود را با بازیگری، نویسندگی و کارگردانی تیاتر و فعالیت سینمایی خود با بازی در فیلم «پرچمدار» آغاز نمود و از دیگر فعالیت های او در زمینه فیلمسازی، منشی گری صحنه، گویندگی فیلم، دستیاری کارگردان و مدیریت تولید نیز می باشد.چندین فیلم سینمایی و نیز تلویزیونی حاصل تلاش های وی تا کنون بوده است.

از آنجا که نزدیک به دوسال است فعالیت و نوشتار فیلمنامه سریال « مردان نجران» را با گسترده گی فراوان و دقًت در تاریخ اسلام و چگونگی واقعه مباهله مسیحیان نجران با رسول خدا (ص) را تدوین و کارگردانی و مدیریت می نماید که گفتنی است این فیلمنامه تا کنون 1200 صفحه بصورت نوشتاری درآمده است ، لیکن تا کنون هنوز این کاروان گام به مدینه النبی ننهاده است !!
در این نشست راجع به ابعاد تاریخی و چگونگی ساخت این رخداد مهم تاریخ اسلام که برای نخستین بار با این گسترده گی بصورت سریالی در حدود 72 ساعت باید تدوین و کارگردانی شود سخن گفتند ، و بدون تردید شور و هیجانی وصف ناشدنی در انجمن و در ذهن و سلولهای پیکرم بوجود آورده بود.

در پایان این دیدار ضمن اظهار خوشوقتی از این اقدام بزرگ ، آرزو نمودم که اسپانسرهای قدرتمند که دغدغه مذهبی و ولایتمداری حضرت را در سلولهای پیکر خود دارند ، این حرکت و اقدام بزرگ تاریخی را پشتیبانی کرده ، و کاری کارستان برای نخستین بار در تاریخ به انجام رسانند که بدون تردید این اثر ، سریالی ماندگار در تاریخ فیلم و سریال در اسلام شده و تاثیر گذاری آن در نسل های کنونی و آینده فراوان ….انشاء الله
پس از این دیدار بود که تصمیم بر نوشتن رخداد مباهله گرفته و دست به قلم بردم …….

یکی از مهمترین رخدادهایی که در دوران حیات طیبه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روی داد ، واقعه مباهله حضرت با مسیحیان نجران است.
رویداد مباهله از رویدادهای مهم صدر اسلام است. مباهله یعنی لعنت فرستادن و نفرین کردن دروغگو. سنت مباهله از دیرباز در میان برخی جوامع بشری و به ویژه اقوام سامی متداول بوده است. این واقعه در دوران پیامبر (ص) هنگامی رخ داد که رسول الله (ص) و اهل بیت او در یک سو و مسیحیان نجران در دیگر سو آمادهٔ مباهله یا نفرین طرف دیگر شدند. این واقعه پس از آن روی داد که رسول خدا (ص) در نامه ای مسیحیان نجران را به اسلام دعوت کرده بود. به دنبال آن جمعی از مسیحیان نجران به مدینه آمدند تا در مورد درستی دعوت پیامبر (ص) تحقیق کنند و با او دربارهٔ خدا بودن عیسی به محاجًه (دلیل آوردن) پردازند. دلایل پیامبر (ص) برای بشر بودن عیسی برای آنها قانع کننده نبود ، سرانجام گفتگو و بحث به جایی کشید که پیامبر خدا (ص) آنان را به مباهله دعوت نمود.
این رویداد از سوی مسلمانان به عنوان یکی از برجستگی های اهل بیت (ع) محسوب شده و به عنوان دلیلی برای اثبات این امر که اصحاب کساء محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام می باشند، استفاده می شود.

مباهله در اصل از «بَهل» به معنی رها کردن و برداشتن قید و بند از چیزی است. اما مباهله به معنای لعن یکدیگر و نفرین کردن است. سنت مباهله از دیرباز در میان برخی جوامع بشری و به ویژه اقوام سامی متداول بوده است. مباهله بر پایه این باور استوار است که در موارد نومیدی از اثبات حقیقت به طریق طبیعی، به عالم غیب روی آورده و درخواست کشف حقیقت از جانب خداوند می شود؛ از نمونه های دیگر می توان به سوگند پاکدامنی در بین بابلیان اشاره کرد که در موارد اتهام زنان به انجام عمل خلاف عفت برگزار می شد یا رد شدن متهم از آتش هوله که در صورت بی گناهی گزندی به او وارد نمی شد و نیز برخی آزمایشهای مشابه دیگر که برای اثبات بی گناهی در بین بومیان عرب مرسوم بوده است.
در کتاب مقدس نیز مواردی از مباهله گزارش شده است. رقابت هابیل و قابیل نمونه ای از مباهله است که دو هدیه به پیشگاه خداوند تقدیم می دارند و خداوند یکی از آنها را برمی گزیند و به نشانه قبولی ، آتشی از آسمان بر هدیه فرد بر حق نازل می کند.
مباهله، در معنای اصطلاحی آن به معنای درخواست نزول لعن و عذاب بر مخالف پس از بی حاصل ماندن بحث و مناظره است و تنها به مواردی اختصاص دارد که دو طرف برای اثبات موضوعی اغلب دینی و مذهبی، در مقابل یکدیگر قرار گرفته و از خداوند درخواست لعن و نفرین و نزول عذاب بر طرف دروغگو می کنند.

مباهله اختصاص به زمان پیامبر ندارد و در تمامی زمان ها قابل اجرا است. در روایتی از حضرت امام جعفر صادق (ع) نقل شده است : اگر سخنان حق شما را مخالفان نپذیرفتند، آن ها را به مباهله دعوت کنید.
بخش نجران، با هفتاد دهکده تابع خود، در نقطه مرزی حجاز و یمن قرار گرفته است. در آغاز ظهور اسلام در جزیره العرب این نقطه، تنها نقطه مسیحی نشین حجاز بود که مردم آن، از بت پرستی دست کشیده و به آیین مسیح گرویده بودند.
پیامبر اسلام در ادامه نامه نگاری های خود به کشورها و قبایل همسایه ، نامه ای به مسیحیان نجران فرستاد. نامه رسول خدا (ص) به اسقف نجران چنین بود:
«به نام خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب. از محمد، پیامبر خدا ، به اسقف نجران.
خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب را ستایش می کنم و شما را از پرستش بندگان به پرستش خدا فرا می خوانم. شما را دعوت می کنم که از ولایت بندگان خدا بیرون شوید و در ولایت خداوند درآیید و اگر دعوت مرا نپذیرفتید باید به حکومت اسلامی جزیه (مالیاتی که از اهل کتاب گرفته می شود) بپردازید. در غیر این صورت به شما اعلام خطر می شود.
بزرگان مسیحی نجران بعد از دریافت نامه به مشورت باهم پرداختند و چون به نتیجه نرسیدند تصمیم گرفتند با رسول خدا (ص) دیدار کنند.
مسیحیان دربارهٔ عیسی که اساسی ترین مسیله آنان بود با پیامبر (ص) بحث کردند.

مسیحیان نجران می گفتند: عیسی خداست و گروهی او را پسر خدا می دانستند و دسته سوم، قایل به تثلیث «یعنی به سه خدا قایل بودند؛ پدر، پسر، روح القدس»
ابن هشام در تفسیر خود می نویسد : مسیحیان به پیامبر گفتند اگر عیسی پسر خدا نیست پس پدرش کیست؟. .. آیات قرآنی نازل شد و خلقت او را همانند خلقت آدم ابوالبشر معرفی کرد.
مجادله و بحث بین مسیحیان نجران و پیامبر (ص) ادامه یافت. رسول خدا (ص) دلایل و گواهی هایی برای پاسخ به مسیحیان آورد ، اما آنان همچنان بر عقاید خویش اصرار می ورزیدند. در منابع شیعه و اهل سنًت آمده است در این هنگام آیه 61 سوره آل عمران نازل گردید و مسیحیان نجران به مباهله دعوت شدند.
فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْد مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ اَبْنَاءَنَا وَاَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَاَنْفُسَنَا وَاَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکَاذبینَ
«پس کسی که مجادله کند در آن پس از آنچه آمد تو را از دانش، پس بگو بیایید بخوانیم پسرانمان را و پسرانتان را و زنانمان را و زنانتان را و نفسهایمان را و نفسهایتان را، سپس نفرین نماییم، پس بگردانیم لعنت خدا را بر دروغگویان » آل عمران ، آیه 61
هنگامی که نمایندگان مسیحیان نجران، پیشنهاد مباهله را از پیامبر (ص) شنیدند مهلت خواستند تا در این باره فکر و اندیشه و مشورت کنند. وقتی به بزرگان خود مراجعه کردند، اسقف آنان گفت: فردا بنگرید اگر محمد (ص) با اهل و فرزند خود آمد، از مباهله بپرهیزید و اگر با اصحاب خویش آمد، پس مباهله کنید که کاری از او ساخته نیست.

براساس توافق پیشین، رسول خدا (ص) و نمایندگان نجران برای مباهله در مکان تعیین شده قرار حاضر شدند. نمایندگان نجران دیدند که پیامبر خدا (ص) نوه اش حسین را در آغوش دارد، دست حسن را در دست گرفته و علی و فاطمه همراه اویند و به آن ها سفارش می کند هرگاه من دعا کردم شما آمین بگویید. مسیحیان، هنگامی که این صحنه را دیدند در میان خودشان هم اندیشی کرده از این که پیامبر، عزیزترین و نزدیک ترین کسانِ خود را به میدان مباهله آورده بود، دریافتند که او نسبت به ادعای خود ایمان راسخ دارد؛ زیرا در غیر این صورت عزیزان خود را در برابر خطر آسمانی قرار نمی داد؛ بنابراین از اقدام به مباهله خودداری کردند و حاضر به مصالحه شدند و قبول کردند که جزیه بپردازند.
سرانجام به نبوّت رسول خدا (ص) گردن نهاده و پیامبری ایشان را پذیرفتند و پیمان به اَدای جزیه بستند که هر سال دو هزار جامه قرمز نفیس و هزار مثقال طلا و سی عدد زره آهنین، نیمی از آن را در رجب و نصف دیگر را در محرم بپردازند.
این رخداد نه تنها رسالت پیامبر (ص) مورد تایید مسیحیان نجران قرار گرفت ، بلکه حقانیت اهل بیت و امیر المومنین (ع) را بر طبق آیه شریفه برای همه تاریخ ، آشکار نمود.
مباهله در عصر پیامبر (ص) و با حضور نصارای نجران صورت گرفته و بین پیامبر و ایشان رخ داده است. مباهله پیش از اسلام نیز سابقه دیرینی داشته به گونه ای که مسیحیان نجران از این برنامه کاملاً مطلع بودند به همین جهت با نزول آیه 61 سوره آل عمران و دعوت خدا به مباهله در ابتدای کار کاملاً پذیرفتند. در روایات اهل بیت علیهم السلام به مباهله بسیار اهتمام ورزیده شده و مباهله را یکی از بزرگترین دلایل بر حقانیت اهل بیت علیهم السلام معرفی کرده اند.

رخداد مباهله علاوه بر حقانیت اسلام ، گواهی دیگر برحقانیت اهل بیت علیهم السلام دارد. نخست خدای متعال به پیامبر (ص) دستور می دهد که فرزندانش، زنان و نفْسش را با خود بیاورد. رسول خدا (ص) با عمل خود این آیه را تفسیر فرموده است. ایشان در میان امت گسترده خود و از میان زنان و مردان جامعه، تنها اهل بیت علیهم السلام یعنی امام حسن و امام حسین، حضرت زهرا و امیر مومنان سلام الله علیهم اجمعین را با خود به وعده گاه مباهله می برد و نشان می دهد که مصداق فرزندان پیامبر کسی جز امام حسن و امام حسین و مصداق زنان کسی جز فاطمه زهرا سلام الله علیها و مصداق نفس پیامبر کسی جز امیر مومنان سلام الله علیه نیست.
از سوی دیگر پیامبر خدا (ص) در مواجهه با نصارای نجران با انکار رسالت الهی خویش مواجه شده است و در برابر این انکار ، خدای متعال او را به مباهله خوانده است. رخدادی که با آن حقانیت رسول خدا اثبات شود. در چنین موقعیتی حساس که رسول خدا (ص) آبروی خویش را به آوردگاه مباهله می برد به کسانی نیازمند است که در کنار او دارای مقام استجابت دعا باشند. در روایات شیعیان و اهل سنًت وارد شده است آن زمانی که پیامبر (ص) ، اهل بیت خود را با خود همراه کرد هنگامی که به میعادگاه مباهله رسیدند ، به آنان فرمود «اذا دَعوْتُ فامِّنوا» وقتی من نفرین کردم شما آمین بگویید. از آنجا که رسول خدا (ص) در اجابت دعا نیازی به دیگری ندارد ، دلیلی برای گفتن این جمله نیست مگر آنکه آنان نیز در مقام استجابت دعا با پیامبر (ص) همانند و مشابه باشند.

از این رو بر اساس این استنباط از این جمله می توان دریافت که اهل بیت پیامبر در محضر پروردگار همانند خود پیامبر دارای مقام استجابت دعا هستند. از سوی سوم هنگامی که رسول خدا (ص) با انکار نصارای نجران مواجه می گردد و برای اثبات رسالت خود به مباهله می رود، از آنجا که مباهله رخدادی مهم برای اثبات حقانیت پیامبر است ، بهترین و والاترین و رفیع ترین افراد را با خود همراه می سازد. به عبارت دیگر اگر رسول خدا ( ص ) برتر از اهل بیت خود در پیشگاه خداوند سراغ داشت حتماً آنان را به مباهله می آورد چراکه رسول خدا در حالتی قرار گرفته است که به همراه خود بهترین افراد امت را با خود همراه می سازد. از این رو اگر برتر از اهل بیت در امت وجود داشته و پیامبر (ص) آنان را با خود به مباهله نبرده است ، یعنی کار قبیحی مرتکب شده و افراد برتر را فروگذاشته و غیر برتر را با خود برده است، که با جایگاه حضرت منافات دارد.
از آنجا که رسول خدا (ص) دارای رفتار معصومانه است به یقین در میان امت خود برتر از این افراد ندیده است و این واقعه نشان از افضلیت و برتری اهل بیت علیهم السلام بر سایر مردمان عصر خویش است. به یقین برترین مردم در جامعه ، باید پیشوای جامعه شوند چرا که لازمه پیشوا شدن فرد غیر برتر، رجوع عالم به جاهل است و عقل چنین مراجعه ای را نامعقول و قبیح می داند.

گفتنی است واژگانی که پروردگار برای خاندان پیامبر (ص) به کار برده است شگفت آمیز و برجستگی را نشان می دهد. خداوند امام حسن و امام حسین علیهما السلام را که فرزندان حضرت علی بن ابی طالب (ع) هستند و به واسطه مادر به پیامبر منسوب شده اند را پسران پیامبر معرفی کرده است. به یقین این افتخاری بزرگ است که امام حسن و امام حسین و در نتیجه ، فرزندانشان ، فرزندان رسول خدا (ص) به شمار آیند. بارها و بارها اهل بیت (ع) نسبت به فرزندی ایشان با پیامبر (ص) مورد تخطیه قرار گرفتند! اما یکی از آیاتی که امامان علیهم السلام به آن استدلال کرده اند بر اینکه فرزندی پیامبر استحقاقشان هست و عنوان درست و شایسته ای است آیه مباهله است.
عنوان دوم ؛ تعبیر نساء در باره حضرت زهرا سلام الله علیها است که شگفت آمیز است. خداوند در آیه 61 سوره آل عمران تعبیر نساء را بیان کرده ، اما رسول خدا (ص) به جای آوردن یکی از همسران، دختر خود را با خود همراه ساخته است. گفتنی است که به کار رفتن واژه نساء برای دختران در قرآن رایج بوده و کاربرد آن برای صدیقه طاهره اشکالی ایجاد نمی کند اما می توانست یکی از زنان پیامبر مصداق واژه نساء باشد اما رسول خدا با آوردن دخترشان نشان دادند که هیچ یک از زنان خود سزاوار ورود به این عرصه نیستند.

مهم ترین واژه آیه 61 سوره آل عمران تعبیر انفسنا است ، قرن هاست که شیعه برای اثبات امامت و ولایت و حقانیت امیر مومنان به این آیه و به واژه انفسنا استدلال کرده است. استدلال شیعه هم در پی استدلال های فراوان امامان معصوم علیهم السلام است که به این آیه در موقعیت های مختلف استدلال کرده اند. از آنجا که ممکن نیست فردی خود را به منطقه ای ببرد و چنین دستوری از سوی حکیم شایسته و پذیرفته شده نیست ، نمی تواند مصداق واژه انفس، شخص رسول خدا (ص) باشد زیرا که این به معنای آن است که رسول خدا (ص) خود را به همآوردگاه مباهله ببرد.
بنابراین گفتگو بر این است که مصداق انفسنا چه کسی است؟ از آنجا که بر طبق روایات فراوان شیعه و اهل سنًت آمده است پیامبر فقط چهار نفر را با خود به وعده گاه مباهله آورد ، کسی جز امیر مومنان علی (ع) نمی تواند مصداق انفسنا باشد. انفس هر چند که جمع نفْس است اما به قرینه فعل رسول خدا تنها یک مصداق دارد و آن امیر مومنان است. نفْس در واژگان عرب به معانی مختلفی می آید که در اینجا معنای مورد اتفاق شیعه و برخی از اهل تسنن ذات شخص و خود شخص است که در این آیه نفْس به معنای شبیه و نظیر و مثل و مانند هستند که به این واژه، شیعیان معتقد بوده و در نتیجه به امامان خود معتقدند.

شیعیان معتقدند امیرمومنان (ع) در مقامات، شیون، کمالات و مناصب الهی همانند پیامبر (ص) است به جز آنچه که قرآن و سنت همانند نبوت و رسالت بدان تخصیص زده است ، از این رو می توان امیرمومنان را تالی تلو پیامبر (ص) معرفی کرد و او را شریک در مقامات و مناصب پیامبر دانست. با این توضیح می توان به این نتیجه رسید که بزرگترین دلیل بر اثبات مناصب و مقامات و کمالات امیرمومنان علی (ع) ، آیه مباهله است. مباهله بزرگترین حادثه و پیش غدیری در تاریخ و همچون رخداد غدیر خم در ولایت امیر مومنان (ع) و همانندی با پیامبر در کمالات و منصب الهی بشمار می آید. بنابراین می توان مباهله را همانند غدیر، عیدی بزرگ شمرد و بر پیروان امامت و ولایت لازم است با اهتمام به این امر مهم و بزرگداشت چنین روز تاریخی، به تشویق و ترغیب جامعه به شناخت و بزرگداشت این واقعه مهم بپردازند.
مباهله واقعه ای تاریخی و مسلّم است که در وقوع آن تردیدی نیست. آنچه مهم است شخصیت های سازنده این رخداد هستند که موجب برجستگی و ویژگی این رخداد تاریخی شدند. از مجموع این واقعه برمی آید، پیامبر خدا (ص) به گونه ای متعبًدانه و با اشاره و فرمان الهی ، و در شرایطی کاملا منحصر به فرد ، بهترین افراد را معرفی کرده است. از لابلای این حادثه تاریخی می توان دلایل آشکاری بر منزلت و شان ویژه اهل بیت پیامبر اکرم (صلوات الله علیهم) به خصوص جایگاه امیر المومنین امام علی علیه السلام را مشاهده نمود.

ما امروز باید برای نسل های آینده چنین حوادث و رویدادهایی را که متواتر و پی درپی در احادیث و روایات شیعه و سنی آمده، بازگو کنیم تا چنین حادثه ای در طول تاریخ ، ماندگار بوده و به تقویت جریان شیعی و مکتب اسلام کمک نماید. این حادثه عشق ورزی اهل بیت را بر مدار قرآن و کلام الهی نمایان کرد تا همه به اصالت و حقانیت نبی مکرم اسلام، دین الهی و ادامه این مسیر با هدایتگری حضرت علی (ع) به شایستگی پی ببرند.
ما وظیفه داریم تا چنین حوادث تاریخی را برای نسل های کنونی و آینده به شایستگی بازگو کرده و ابعاد مختلف آن را در بیان حقانیت اسلام و دین الهی بیان کنیم.
مباهله، در ماه ذی الحجّه و محل آن در روزگار پیامبر (ص) ، در بیرون شهر مدینه بود که اکنون درون شهر قرار گرفته که در آن محل، مسجدی به نام «مسجد الاجابه» یا موسوم به « مسجد المباهله » ساخته شده است. فاصلهٔ این مسجد تا «مسجد النبی و قبرستان بقیع» تقریباً دو کیلومتر است.
گفتنی است که برخی از تاریخ شناسان مدینه ، مکان مسجد الاجابه را به عنوان جایگاه رخداد مباهله ردً کرده و معتقدند مساجدی که در مدینه از دوران حضرت بنا گردیده است ، مکان هایی بوده است که پیامبر خدا (ص) در آن اقامه نماز کرده اند ، در حالی که در رخداد مباهله ، حضرت نمازی نخوانده اند!
البته اینجانب این نظر را قبول ندارم ، زیرا مساجدی همچون مسجد المستراح در جریان جنگ اُحُد ، مسجد الثنایا و جز این ها که در مدینه قرار دارند ، هیچکدام تاریخ به نماز خواندن حضرت در این مکان ها اشاره ای ندارد.

ابوعبدالله محمد بن جعفر مشهدی (م، 610 ق) معروف به «ابن مشهدی»، از محدثان شیعه در سده ششم و هفتم هجری و از شاگردان ابن بطریق حلًی است. او مردی بزرگوار، جلیل القدر، ثقه و متبحر بوده است. کتاب « مزار الکبیر » از آثار مشهور اوست.وی بدون اشاره به مکان رخداد مباهله ، تاکید دارد که در این مسجد نماز خوانده شود.
بیاد دارم که مسجد مباهله در سال 1372 شمسی در نزدیکی محل سکونت ما « فندق الدخیل » قرار داشت که مسجد بسیار کوچک و بارساختمانی قدیمی بود که البته در دهه اخیر با گسترش دادن بقیع از سوی شرق ، تمامی معالم شهر مدینه در این سو تغییر نمود ، و اکنون مسجد الاجابه و یا مباهله به طرز زیبا و گسترده ای با معماری ویژه ساخته شده است.
میرزا محمّد صادق فخر الاسلام که خود ابتدا مسیحی بوده و در واتیکان به عنوان یک روحانی مشغول بود ، و سپس مستبصر گردید و در حوزه های تهران و نجف تحصیل نمود و کتاب های فراوانی در باره حقانیت اسلام به نگارش در آورد و نام فخر الاسلام از سوی ناصر الدین شاه قاجار به وی داده شد ، در این باره گفته است : حقیر، صورت مصالحه قرارداد پیامبر با نصارای نجران( را در نزد مار شمعون که پاپ مغرب زمین، و اکنون در قوچانس ـ واقع در خاک عثمانی ـ است دیدم و چنین اظهار می دارند که نصارای نجران، آباءدو نیای ما بودند و این مصالحه نامه تاکنون در میان ما مانده است ).

درباره واقعه مباهله آثار هنری همچون نقاشی، انیمیشن و … نیز تولید شده است. یکی از قدیمی ترینِ این آثار ، نقاشی است که در نسخه ای از کتاب « آثارالباقیهٔ » ابوریحان بیرونی درج شده است. این نسخه در سال 707 هجری کتابت شده و در فرانسه نگهداری می شود.
در پایان امیدوارم
که تلاش عزیزان در کارگردانی و ساخت این سریال ماندگار و تاریخی ، که حقانیت اسلام و اهلبیت علیهم السلام را پیش از غدیر خم به اثبات رسانیده است، با قدرت علمی ، تاریخی ، مذهبی ،و هنری به اثری ماندگار به جامعه مسلمانان و بشریت تقدیم دارند که تردید ندارم مورد نظر صاحب زمان ، حضرت ولی عصر عجًل الله تعالی فرجه الشریف بوده و خواهند بود و این تلاش بزرگ ذخیره ای برای روزی که لا ینفع مالٌ و لا بنون خواهد گردید.

* عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران
23 بهمن ماه 1402