قوانین مربوط به مهریه

مهریه، این حق مالی مهم و ریشه دار در فرهنگ و شرع ما، یکی از اصلی ترین ارکان عقد ازدواج محسوب می شود. از لحظه جاری شدن صیغه عقد، مهریه به مالکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. اما در گذر زمان و با تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی، ابهامات و چالش های فراوانی پیرامون قوانین مربوط به مهریه شکل گرفته است. شناخت دقیق این قوانین و رویه های قضایی برای هر فردی که در آستانه ازدواج است، درگیر زندگی مشترک است یا با مسائل مربوط به طلاق و مهریه مواجه شده، حیاتی و یاری رسان خواهد بود.

مبانی مهریه در قانون ایران: بنیان های یک حق مالی

مهریه در نظام حقوقی ایران، صرفاً یک تعهد مالی نیست، بلکه ریشه های عمیقی در سنت های شرعی و فرهنگی دارد. این حق، به محض خوانده شدن صیغه عقد، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر گونه تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد. درک این مبانی، گام اول برای شناخت قوانین مربوط به مهریه و مسیری است که زوجین در زندگی مشترک در پیش می گیرند.

مهریه چیست؟ تعریف حقوقی و قانونی

در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به وضوح بیان شده است که «به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند.» این جمله کلیدی، مالکیت زن بر مهریه را از همان لحظه عقد قطعی می کند. مهریه می تواند مال منقول یا غیرمنقول باشد، اما باید دارای مالیت، معین و مشخص باشد و قابلیت تملک توسط زن را داشته باشد. این حق، پشتوانه ای برای زن در طول زندگی مشترک و پس از آن محسوب می شود که می تواند در بزنگاه های زندگی به او آرامش خاطر ببخشد. گاهی اوقات این پشتوانه مالی، در تصمیم گیری های حساس، نقش کلیدی ایفا می کند و به زن استقلال و قدرت چانه زنی بیشتری می بخشد.

انواع مهریه و تفاوت های حقوقی آن ها

مهریه تنها یک مفهوم واحد نیست و در قانون ایران به چند دسته تقسیم می شود که هر کدام شرایط و نحوه تعلق خاص خود را دارند. آشنایی با این دسته بندی ها، به زوجین کمک می کند تا با آگاهی بیشتری نسبت به تعیین مهریه اقدام کنند و از ابهامات بعدی جلوگیری شود. در حقیقت، انتخاب نوع مهریه، می تواند آینده مالی هر دو طرف را به گونه ای متفاوت رقم بزند.

• مهرالمسمی: این نوع مهریه، توافق شده ترین و رایج ترین شکل آن است. در مهرالمسمی، میزان و نوع مهریه به صورت دقیق و با توافق کامل زوجین در زمان عقد نکاح تعیین و در سند ازدواج ثبت می شود. این همان مهریه ای است که بسیاری از زوجین با آن سروکار دارند و قوانین مربوط به مهریه عمدتاً به آن می پردازد. ارزش آن از همان ابتدا مشخص و مکتوب است و زن می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند.
• مهرالمثل: مهرالمثل زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح، مهریه ای تعیین نشده باشد یا مهریه تعیین شده شرایط صحت را نداشته باشد (مثلاً مالیت نداشته باشد). در این حالت، اگر بین زوجین نزدیکی واقع شده باشد، دادگاه با در نظر گرفتن شأن و جایگاه زن در جامعه، وضعیت خانوادگی، تحصیلات و سایر فاکتورها، مهریه ای متناسب با او تعیین می کند. این به معنای آن است که ارزش زن در چنین شرایطی از سوی قانون گذار مورد بررسی قرار می گیرد تا حقی از او تضییع نشود.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه نیز در شرایطی مطرح می شود که در عقد مهریه تعیین نشده باشد، اما تفاوتی کلیدی با مهرالمثل دارد: مهرالمتعه زمانی به زن تعلق می گیرد که طلاق قبل از نزدیکی واقع شده باشد. در این حالت، میزان مهریه بر اساس وضعیت مالی و توانایی های مرد توسط دادگاه تعیین می شود تا زن بی هیچ جبرانی از زندگی مشترک خارج نشود. این یک نوع جبران خسارت برای زنی است که بدون بهره مندی از زندگی مشترک، از همسرش جدا می شود.
• مهرالسنه: مهرالسنه یک مفهوم فقهی است که ریشه در سنت نبوی دارد. میزان آن ۵۰۰ درهم نقره (حدوداً ۱۵۰ مثقال نقره) تعیین شده است که معادل مهریه دختران پیامبر اسلام بوده است. اگرچه امروزه کمتر رایج است، اما در برخی عقود به آن اشاره می شود و ارزش آن بر اساس نوسانات بازار نقره محاسبه می شود. این مهریه، از نظر فقهی دارای جایگاه ویژه ای است، اما در رویه قضایی امروز، کمتر به طور مستقیم تعیین می شود مگر اینکه صراحتاً در عقدنامه قید گردد.

مهریه عندالمطالبه در مقابل مهریه عندالاستطاعه: تفاوت کلیدی

انتخاب میان «عندالمطالبه» و «عندالاستطاعه» در زمان عقد، یکی از مهمترین تصمیمات زوجین درباره مهریه است. این دو نوع مهریه، در نحوه و زمان مطالبه و پرداخت تفاوت های بنیادینی دارند و شناخت آن ها برای جلوگیری از سوءتفاهمات بعدی ضروری است. این انتخاب، می تواند مسیر آینده هر دو نفر را در مواجهه با چالش های احتمالی تغییر دهد.

مهریه عندالمطالبه: در این نوع مهریه، زن می تواند هر زمان که بخواهد، حتی در طول زندگی مشترک و بدون قصد طلاق، مهریه خود را از مرد مطالبه کند. به محض مطالبه، مرد موظف به پرداخت آن است. اگر مرد تمکن مالی داشته باشد اما از پرداخت خودداری کند، زن می تواند از طریق قانونی اقدام به توقیف اموال و مطالبه مهریه کند. این نوع مهریه، پشتوانه قوی تری برای زن ایجاد می کند، زیرا حق مطالبه در هر لحظه برای او محفوظ است و بار اثبات تمکن مالی مرد بر دوش او نیست. این حس امنیت مالی برای زن، گاهی از هر چیز دیگری باارزش تر است.

مهریه عندالاستطاعه: در مقابل، مهریه عندالاستطاعه مشروط به توانایی مالی مرد است. در این حالت، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی پرداخت آن را دارد. اثبات این توانایی بر عهده زن است و اگر مرد معسر باشد، زن نمی تواند او را تحت فشار قرار دهد یا به دلیل عدم پرداخت مهریه، حکم جلب او را بگیرد. این نوع مهریه، تعهد مالی مرد را به شرایط مالی او پیوند می زند و ممکن است زن برای وصول آن با چالش های بیشتری روبه رو شود، زیرا باید درگیر اثبات توانایی مالی مرد باشد، فرآیندی که گاهی بسیار زمان بر و دشوار است.

مطالبه و وصول مهریه: مسیر حقوقی حق زن

زمانی که زن تصمیم به مطالبه مهریه خود می گیرد، وارد یک فرآیند حقوقی می شود که مراحل و پیچیدگی های خاص خود را دارد. درک این مسیر برای زنان و مردان، جهت اتخاذ تصمیمات آگاهانه و دفاع از حقوق خود، بسیار اهمیت دارد. این بخش به تفصیل به قوانین مربوط به مهریه و نحوه مطالبه آن می پردازد و مسیری که یک زن برای رسیدن به حق خود طی می کند را روشن می سازد.

مراحل قانونی مطالبه مهریه

مطالبه مهریه در ایران معمولاً از دو طریق اصلی اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده انجام می شود. هر کدام از این روش ها، فرآیند و مزایای خاص خود را دارند و انتخاب مسیر صحیح، می تواند در سرعت و کارآمدی فرآیند تأثیر بسزایی داشته باشد.

روش اول: از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

اگر عقدنامه ازدواج به صورت رسمی ثبت شده باشد، زن می تواند با مراجعه به دفترخانه ای که عقد در آنجا صورت گرفته، درخواست صدور اجرائیه ثبتی برای مهریه خود را ارائه دهد. این روش معمولاً سریع تر از اقدام از طریق دادگاه است، به خصوص اگر مرد دارای اموال قابل توقیف و مشخصی باشد.

1. نحوه درخواست اجرائیه ثبتی: زوجه با در دست داشتن اصل سند ازدواج به دفترخانه مراجعه کرده و فرم درخواست اجرائیه را تکمیل می کند. دفترخانه، اجرائیه را به مرد ابلاغ کرده و ۱۰ روز به او فرصت می دهد تا مهریه را پرداخت کند. این فرآیند، اولین گام رسمی برای به جریان انداختن مهریه است.
2. مزایا و معایب: مزیت اصلی این روش، سرعت و سهولت آن در توقیف اموال مشخص (مانند حساب بانکی، ملک، خودرو) است. اما اگر مرد اموال مشخصی نداشته باشد یا بخواهد فرار از دین کند، این روش ممکن است با چالش هایی مواجه شود و نیاز به مراجعه به دادگاه پیدا کند. اینجاست که محدودیت های این روش نمایان می شود.

روش دوم: از طریق دادگاه خانواده

این روش برای تمامی مهریه ها قابل استفاده است، به خصوص در مواردی که سند ازدواج رسمی نیست یا مرد اموالی برای توقیف از طریق ثبت ندارد. این مسیر، جامع تر اما گاهی زمان برتر است.

1. نحوه تقدیم دادخواست و مدارک لازم: زن باید با تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده، مراحل قانونی را آغاز کند. مدارک لازم شامل اصل سند ازدواج، کپی شناسنامه و کارت ملی است. در این مرحله، زن می تواند درخواست توقیف اموال مرد را نیز مطرح کند تا از جابجایی احتمالی اموال جلوگیری شود.
2. نقش شورای حل اختلاف: برای مهریه هایی که مبلغ آن ها (وجه نقد یا قیمت روز سکه/طلا) کمتر از ۲۰ میلیون تومان است، پرونده ابتدا به شورای حل اختلاف ارجاع می شود. در صورت عدم توافق یا عدم رسیدگی، پرونده به دادگاه خانواده فرستاده خواهد شد. شورای حل اختلاف تلاش می کند تا قبل از ورود پرونده به چرخه طولانی دادگاه، موضوع را با مصالحه حل و فصل کند.

محاسبه مهریه به نرخ روز

یکی از مهمترین جنبه های قوانین مربوط به مهریه، نحوه محاسبه آن به نرخ روز است، به ویژه در شرایط تورمی امروز. این محاسبه بر اساس تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی انجام می شود تا ارزش واقعی مهریه حفظ شود.

اگر مهریه وجه رایج (پول نقد) باشد، بر اساس شاخص قیمت سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، محاسبه و پرداخت خواهد شد. این شاخص، تغییر ارزش پول را از زمان عقد تا زمان مطالبه نشان می دهد. برای مهریه سکه یا طلا، قیمت روز مطالبه (روزی که دادخواست یا اجرائیه ثبت می شود) ملاک قرار می گیرد. این امر به حفظ ارزش واقعی مهریه کمک می کند و از تضییع حقوق زن در برابر تورم جلوگیری می نماید. این قاعده، یک حمایت کلیدی برای زنان در برابر کاهش ارزش پول است.

شرایط خاص مطالبه مهریه

مهریه، در شرایط مختلف زندگی مشترک و حتی قبل از نزدیکی، قواعد متفاوتی برای مطالبه دارد. درک این ظرایف، برای هر دو طرف می تواند از بروز سوءتفاهمات و اختلافات آتی پیشگیری کند.

• مهریه دختر باکره: اگر عقد نکاح انجام شده باشد اما قبل از نزدیکی، زوجین از هم جدا شوند، زن باکره مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است. اثبات باکره بودن از طریق پزشکی قانونی انجام می شود و این قانون، تفاوت عمده ای با شرایط زن غیرباکره دارد.
• مهریه در عقد موقت: در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه از شرایط صحت عقد است و بدون آن، عقد باطل است. زن در عقد موقت نیز حق مطالبه مهریه خود را دارد. اگر عقد موقت ثبت شده باشد، مطالبه از طریق قانونی آسان تر است، اما در صورت عدم ثبت، زن باید وجود عقد و میزان مهریه را با شهود یا دلایل دیگر اثبات کند، که این فرآیند می تواند دشوارتر باشد.
• مطالبه مهریه بدون طلاق: زن حتی در طول زندگی مشترک و بدون قصد طلاق، حق دارد مهریه خود را مطالبه کند. این حق به محض عقد به او تعلق می گیرد و مرد نمی تواند به دلیل ادامه زندگی مشترک، از پرداخت آن سرباز زند. بسیاری از زنان با این تصور که مطالبه مهریه به معنای جدایی است، از حق خود چشم پوشی می کنند، در حالی که قوانین مربوط به مهریه این اجازه را به آن ها می دهد تا از این پشتوانه مالی بهره مند شوند.
• مهریه در طلاق توافقی: در طلاق توافقی، زوجین بر سر تمامی مسائل، از جمله مهریه، با یکدیگر به توافق می رسند. در این شرایط، زن ممکن است تمام یا بخشی از مهریه خود را در ازای طلاق یا دریافت حضانت فرزند و سایر حقوق، به مرد ببخشد. توافقات آن ها در دادگاه مورد احترام قرار گرفته و بر اساس آن حکم صادر می شود، زیرا هدف اصلی در این نوع طلاق، رسیدن به یک راه حل مسالمت آمیز است.

توقیف اموال جهت وصول مهریه

یکی از مؤثرترین راه ها برای وصول مهریه، توقیف اموال مرد است. این اقدام می تواند به زن کمک کند تا حق خود را به صورت عملی دریافت کند، به خصوص زمانی که مرد از پرداخت خودداری می کند یا قصد فرار از تعهدات خود را دارد.

اموال قابل توقیف شامل انواع مختلفی هستند: اموال منقول (مانند خودرو، موجودی حساب های بانکی، حقوق و مزایای دریافتی)، و اموال غیرمنقول (مانند ملک، زمین). زن می تواند با شناسایی اموال مرد، از طریق اداره ثبت یا دادگاه درخواست توقیف آن ها را مطرح کند. لازم به ذکر است که حقوق کارمندان دولت تا یک سوم (در صورت متأهل بودن و عدم جدایی) یا یک چهارم (در صورت جدایی و عدم اختیار همسر دوم توسط مرد) قابل توقیف است. این توقیف می تواند تضمینی برای اجرای حکم دادگاه باشد.

دفاع و پرداخت مهریه: وظایف و حقوق زوج

در مقابل حق مطالبه مهریه توسط زن، مرد نیز دارای حقوق و تکالیفی در زمینه پرداخت و دفاع از خود است. شناخت این حقوق و تکالیف، به مردان کمک می کند تا با آگاهی بیشتری در مواجهه با مطالبه مهریه عمل کنند و از مسیرهای قانونی برای مدیریت این تعهد مالی بهره ببرند. این بخش به ابعاد مختلف قوانین مربوط به مهریه از منظر زوج می پردازد و راهکارهایی را برای آن ها روشن می سازد.

قوانین مهریه در سال 1404: ابهامات و واقعیت ها

مسئله قوانین مربوط به مهریه، به ویژه در سالیان اخیر و با نوسانات اقتصادی، همواره در کانون توجه بوده است. شایعات و طرح های متعددی درباره تغییرات در قوانین مهریه مطرح می شود که بسیاری از آن ها هنوز به قانون تبدیل نشده اند. این ابهامات، نگرانی هایی را برای هر دو طرف (زن و مرد) ایجاد کرده است.

قانون 110 سکه (محدودیت های حبس)

یکی از مهمترین ابهامات، مربوط به قانون ۱۱۰ سکه است. بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، اگر مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی باشد، در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، مرد می تواند با حکم جلب مواجه شده و تا زمان پرداخت یا اثبات اعسار، حبس شود. این بدان معناست که جنبه کیفری مهریه تا این سقف اعمال می شود و به نوعی، ضمانت اجرایی برای آن فراهم می آورد.

اما نکته مهم اینجاست که در سال های اخیر، رویه قضایی به سمت «حبس زدایی» حرکت کرده است. بسیاری از دادگاه ها، حتی برای ۱۱۰ سکه نیز به جای صدور حکم جلب، بیشتر به سمت تقسیط مهریه سوق پیدا کرده اند، تا مرد فرصت پرداخت را داشته باشد و از زندانی شدن بی مورد جلوگیری شود. این تغییر رویکرد، در جهت کاهش جمعیت کیفری و حفظ بنیان خانواده است. با این حال، باید توجه داشت که این تغییر رویکرد به معنای حذف کامل حق حبس نیست، بلکه به عنوان آخرین راهکار و در صورت عدم همکاری زوج در پرداخت یا اثبات اعسار، همچنان می تواند اعمال شود. این ظرافت در اجرای قانون، برای مردانی که واقعاً قصد پرداخت دارند، امیدبخش است.

طرح های پیشنهادی مجلس (14 سکه و 5 سکه)

طرح هایی در مجلس برای کاهش سقف حبس مهریه به ۱۴ سکه و حتی ۵ سکه مطرح شده است. این طرح ها با هدف کاهش بیشتر آمار زندانیان مهریه و تسهیل ازدواج جوانان ارائه شده اند و در فضای عمومی، انتظاراتی را ایجاد کرده اند. اما نکته حیاتی این است که این موارد هنوز قانون نیستند و در حد طرح و پیشنهاد در کمیسیون های مجلس در دست بررسی می باشند. به عبارت دیگر، تا زمانی که این طرح ها به تصویب نهایی مجلس و تأیید شورای نگهبان نرسند، ارزش قانونی ندارند و قوانین مربوط به مهریه همچنان بر پایه همان قانون ۱۱۰ سکه (با رویه حبس زدایی) استوار است. بنابراین، نباید این شایعات را با قوانین جاری اشتباه گرفت و تصمیمات مهم زندگی را بر پایه آن ها بنا نهاد.

سقف مهریه 1404

در قوانین مربوط به مهریه ایران، هیچ سقف قانونی برای تعیین اصل مهریه توسط زوجین وجود ندارد. به این معنا که زوجین می توانند هر مقداری از سکه، وجه نقد یا مال دیگر را به عنوان مهریه تعیین کنند (حتی هزاران سکه). این توافق، از منظر حقوقی بلامانع است. اما نکته اینجاست که محدودیت ۱۱۰ سکه، به جنبه «ضمانت اجرایی حبس» آن مربوط می شود و نه به سقف خود مهریه. بنابراین، سقف قانونی برای توافق مهریه وجود ندارد، اما برای ضمانت اجرایی حبس، محدودیت تعیین شده است، که این خود یک تفاوت مهم و کلیدی است.

اعسار و تقسیط مهریه

زمانی که مرد با مطالبه مهریه مواجه می شود و توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد، «اعسار و تقسیط مهریه» به عنوان یک راهکار قانونی مطرح می شود. این فرآیند، فرصتی را برای مرد فراهم می کند تا با مدیریت مالی، تعهد خود را ایفا کند و از زندانی شدن نجات یابد. این یک پناهگاه قانونی برای مردانی است که در تنگنای مالی قرار گرفته اند.

تعریف اعسار

اعسار به معنای ناتوانی فرد در پرداخت بدهی های خود به صورت یکجا است. در مورد مهریه، مردی که توانایی پرداخت کامل و فوری مهریه را ندارد، می تواند درخواست اعسار به دادگاه ارائه دهد. این درخواست، یک ادعا است که باید با مدارک و شواهد کافی اثبات شود.

شرایط اثبات اعسار و روند درخواست

برای اثبات اعسار، مرد باید مدارکی دال بر عدم توانایی مالی خود ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل لیست کامل دارایی ها (منقول و غیرمنقول)، حساب های بانکی، درآمد ماهانه، تعداد افراد تحت تکفل و شهادت حداقل دو شاهد معتبر باشد که از وضعیت مالی او آگاهی کامل دارند.

پس از تقدیم دادخواست اعسار، دادگاه با بررسی دقیق تمامی این مستندات و استماع شهادت شهود، تصمیم می گیرد که آیا مرد واقعاً معسر است یا خیر. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این حکم شامل تعیین یک پیش قسط (مبلغی که مرد باید در ابتدا پرداخت کند) و سپس اقساط ماهانه است که مرد موظف به پرداخت آن ها در مواعد مقرر خواهد بود. این فرآیند، به مرد فرصت می دهد تا با برنامه ریزی مالی، به تعهد خود عمل کند.

تعدیل اقساط مهریه

شرایط مالی افراد در طول زمان ممکن است تغییر کند. اگر مردی پس از صدور حکم تقسیط، با تغییر در وضعیت مالی خود (مثلاً از دست دادن شغل، بیماری، افزایش هزینه های زندگی) مواجه شود و نتواند اقساط تعیین شده را بپردازد، می تواند مجدداً با ارائه دادخواست «تعدیل اقساط مهریه» به دادگاه، درخواست کند تا میزان اقساط متناسب با وضعیت جدید او تعدیل شود. این امکان، انعطاف پذیری لازم را در قوانین مربوط به مهریه برای مردان فراهم می آورد تا در صورت بروز مشکلات پیش بینی نشده، بتوانند تعهدات خود را مدیریت کنند.

مستثنیات دین: اموال غیر قابل توقیف

یکی از مهمترین جنبه های قوانین مربوط به مهریه و بدهی ها، مفهوم «مستثنیات دین» است. این قانون، حمایت هایی را برای بدهکار (در اینجا مرد) در نظر می گیرد تا حتی در صورت مطالبه مهریه، از حداقل های زندگی محروم نشود. این حمایت، تضمینی برای حفظ کرامت انسانی و جلوگیری از فروپاشی کامل زندگی بدهکار است.

مستثنیات دین به آن دسته از اموالی اطلاق می شود که حتی در صورت بدهکاری، نمی توان آن ها را توقیف کرد تا فرد از حداقل های معیشتی و زندگی شرافتمندانه باز نماند. این حمایت قانونی برای حفظ کرامت انسانی و جلوگیری از بی خانمانی و بیکاری بدهکاران ضروری است.

لیست اموالی که جزو مستثنیات دین محسوب می شوند، شامل موارد زیر است:

• مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن بدهکار و خانواده او.
• ابزار و وسایل کار و امرار معاش بدهکار که برای کسب درآمد ضروری است.
• تجهیزات و اثاثیه منزل مورد نیاز زندگی بدهکار و خانواده او.
• لوازم و کتب علمی و تحقیقاتی مورد نیاز برای ادامه تحصیل یا پژوهش.
• ودایع بانکی و کسر حقوق (به میزان حداقل معیشت) که برای زندگی ضروری است.
• تعدادی از احشام و چارپایان (برای کشاورزان یا دامداران) که برای امرار معاش ضروری هستند.

هدف از مستثنیات دین این است که بدهکار بتواند به زندگی عادی خود ادامه داده و فرصتی برای بازپرداخت بدهی هایش داشته باشد. بنابراین، زن در هنگام مطالبه مهریه، نمی تواند این اموال را توقیف کند، مگر اینکه اموال دیگری به غیر از مستثنیات دین وجود داشته باشد.

عواقب عدم پرداخت مهریه و تمرد از دستور دادگاه

اگر مردی حکم دادگاه برای پرداخت مهریه (یا اقساط آن) را نادیده بگیرد یا در اثبات اعسار خود موفق نباشد، با عواقب قانونی جدی مواجه خواهد شد. این عواقب، برای تضمین اجرای عدالت و حقوق زن در نظر گرفته شده اند.

جلب و بازداشت: در صورتی که مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه را داشته باشد اما از پرداخت آن خودداری کند، یا در صورت پذیرش اعسار، اقساط تعیین شده را به موقع نپردازد، زن می تواند درخواست جلب و بازداشت او را از دادگاه بخواهد. این اقدام، یکی از جدی ترین ضمانت های اجرایی در قوانین مربوط به مهریه است که می تواند فشار زیادی بر مرد وارد کند و او را وادار به ایفای تعهداتش سازد.

محدودیت های خروج از کشور: همچنین، اگر مرد از پرداخت مهریه سرباز زند، زن می تواند از دادگاه درخواست ممنوع الخروجی او را مطرح کند. این محدودیت می تواند تا زمان تسویه کامل مهریه یا توافق بر سر نحوه پرداخت آن، ادامه داشته باشد و برای مردانی که به سفرهای خارجی نیاز دارند، بسیار بازدارنده است.

مهریه در زمینه طلاق و سایر شرایط: ظرایف و نکات

مهریه، نه تنها در طول زندگی مشترک، بلکه در شرایطی مانند طلاق یا فوت یکی از زوجین، ابعاد متفاوتی پیدا می کند. درک این ظرایف برای هر دو طرف می تواند به تصمیم گیری های بهتر و آگاهانه تر کمک کند. این بخش به بررسی قوانین مربوط به مهریه در این شرایط می پردازد و راهنمایی برای عبور از این مراحل حساس ارائه می دهد.

بخشش مهریه: شرایط و امکان رجوع

تصمیم به بخشش مهریه، یک اقدام مهم از سوی زن است که باید با آگاهی کامل از جوانب حقوقی آن صورت گیرد، زیرا ممکن است غیرقابل بازگشت باشد. این تصمیم، می تواند تأثیرات عمیقی بر آینده مالی زن داشته باشد.

شرایط قانونی بخشش: زن می تواند پس از جاری شدن عقد، با اراده و اختیار کامل خود، مهریه را به همسرش ببخشد. این بخشش می تواند به صورت شفاهی باشد، اما برای اعتبار بیشتر و جلوگیری از اختلافات آتی، بهتر است به صورت کتبی و رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود. معمولاً بخشش مهریه در ازای دریافت حقی مانند حق طلاق یا یک مال مشخص انجام می پذیرد.

امکان رجوع از بذل مهریه: نکته مهم اینجاست که در برخی شرایط، زن می تواند از بخشش مهریه خود رجوع کند. این امکان زمانی وجود دارد که بخشش مهریه در قالب «بذل» (و نه «ابراء») صورت گرفته باشد و طلاق از نوع رجعی باشد و عده طلاق نیز هنوز به پایان نرسیده باشد. اگر بخشش به صورت «ابراء» باشد (یعنی زن اعلام کند ذمه مرد را بری کرده)، امکان رجوع از آن وجود ندارد. تفاوت این دو مفهوم حقوقی بسیار مهم است و مشاوره با وکیل در این زمینه ضروری خواهد بود تا زن از حقوق خود آگاه باشد.

تأثیر نوع طلاق بر مهریه

نوع طلاقی که بین زوجین واقع می شود، تأثیر مستقیمی بر وضعیت مهریه دارد. این تأثیر، می تواند در میزان و نحوه دریافت مهریه تغییرات قابل توجهی ایجاد کند.

• طلاق از سوی مرد: اگر مرد درخواست طلاق دهد، موظف است تمامی مهریه زن را (به صورت نقدی یا اقساطی) پرداخت کند. در این شرایط، زن تمام حقوق مالی خود، از جمله مهریه، نفقه معوقه و اجرت المثل را دریافت خواهد کرد. این حق برای زن، پشتوانه مالی او در شروع زندگی جدید است.
• طلاق از سوی زن: در صورتی که زن بر اساس دلایل موجه (مانند عسر و حرج) درخواست طلاق دهد، معمولاً می تواند تمامی مهریه خود را دریافت کند. اما در طلاق های از نوع «خلع» (که زن در ازای طلاق، مالی را به مرد می بخشد) یا «مبارات»، زن بخشی از مهریه خود را (به تشخیص دادگاه یا توافق طرفین) در قبال گرفتن طلاق به مرد می بخشد. این فرآیند، اغلب برای تسهیل جدایی و رهایی از زندگی مشترک صورت می گیرد.
• مهریه در صورت فوت یکی از زوجین: اگر مرد قبل از پرداخت مهریه فوت کند، مهریه جزو دیون او محسوب شده و زن یا ورثه زن (در صورتی که زن فوت کند) می توانند مهریه را از ماترک (اموال به جا مانده) مرد مطالبه کنند. این حق حتی در صورت فوت زن قبل از مطالبه نیز به ورثه او منتقل می شود و جزو ارثیه زن به حساب می آید.

حق ثبت مهریه (مالیات مهریه)

در سالیان اخیر، بحث هایی در خصوص «حق ثبت مهریه» یا «مالیات مهریه» مطرح شده است. این موضوع به این معناست که در زمان ثبت مهریه در دفاتر ازدواج، درصدی به عنوان حق ثبت از زوجین دریافت شود. این طرح، با هدف مدیریت مهریه های سنگین و ایجاد تعادل مالی مطرح شده بود.

نکته مهم اینجاست که تا نیمه اول سال ۱۴۰۴، با وجود طرح این موضوع در مجلس، هنوز قانون مالیات بر مهریه به صورت مستقیم اجرایی نشده است. آنچه گاهی با این عنوان اشتباه گرفته می شود، ممکن است مربوط به هزینه های دفتری ثبت سند ازدواج یا مالیات بر نقل و انتقال دارایی در زمان اجرای مهریه باشد. بنابراین، در حال حاضر، برای ثبت مهریه، مالیات جداگانه ای از زوجین دریافت نمی شود و زوجین می توانند با خیال راحت مهریه خود را ثبت کنند.

نتیجه گیری: نگاهی جامع به قوانین مهریه

قوانین مربوط به مهریه، همانند دیگر ابعاد حقوق خانواده، پیچیدگی ها و ظرایف خاص خود را دارد که درک کامل آن برای هر فردی که درگیر مسائل ازدواج و طلاق است، ضروری به نظر می رسد. مهریه به عنوان یک حق شرعی و قانونی برای زن، در طول سالیان متمادی تحولات و رویه های قضایی مختلفی را تجربه کرده است، به ویژه در مواجهه با چالش های اقتصادی و اجتماعی. این قوانین، نه تنها ابزاری برای تأمین حقوق مالی زن است، بلکه بازتاب دهنده ارزش ها و انتظارات جامعه از نهاد خانواده نیز می باشد.

در این مقاله، تلاش شد تا تصویری جامع از ابعاد مختلف مهریه، از تعریف و انواع آن گرفته تا مراحل مطالبه، نحوه محاسبه، و شرایط خاص مرتبط با طلاق یا اعسار، ارائه شود. روشن شد که در سال ۱۴۰۴، با وجود شایعات و طرح های پیشنهادی در مجلس برای کاهش سقف حبس مهریه (مانند ۱۴ یا ۵ سکه)، هنوز قانون رسمی در این خصوص تصویب نشده و محدودیت ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرایی حبس (با رویکرد حبس زدایی) همچنان پابرجاست. همچنین، اهمیت تمایز مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، نقش مستثنیات دین در حمایت از زوج، و شرایط بخشش مهریه با قابلیت رجوع یا عدم آن، مورد تاکید قرار گرفت.

در نهایت، باید به یاد داشت که هر پرونده مهریه، دارای جزئیات و شرایط منحصر به فرد خود است. از این رو، برای جلوگیری از هرگونه اشتباه یا تضییع حقوق، و برای اتخاذ بهترین تصمیم در پیچ و خم های قانونی، مشاوره حقوقی تخصصی با وکلای مجرب خانواده اکیداً توصیه می شود. این مشاوره ها می توانند راهنمای مطمئنی در مسیر پرچالش مسائل حقوقی مهریه باشند و به افراد کمک کنند تا با اطمینان خاطر بیشتری حقوق خود را پیگیری کنند و بهترین راه حل را برای وضعیت خود بیابند.