ورود به عصر جدید ترسناک

ورود به عصر جدید کتابخوانی می تواند به معنای پایان روزهای دلپذیر کتاب و چای و شومینه باشد؛ پایان رمان های چندجلدی و بعدازظهرهای خسته و ادبیاتی که همواره پایه تمام دیکتاتوری ها را لرزانده؛ این را دیکتاتورهای آمریکای جنوبی و سلاطین خاورمیانه و ژنرال های یونانی و اسپانیایی به خوبی می توانند گواهی دهند.

به گزارش نتکانف، روزنامه شهروند نوشت: وضعیت کتاب و کتابخوانی در ایران چند وقتی است که از مرحله بحران هم گذشته و این موضوع که کمتر کتاب هایی در چاپ اول با تیراژهای بالاتر از پانصد یا ششصد نسخه منتشر می شوند، این وضعیت بحرانی غم انگیز را بهتر از همیشه توصیف می کند. همزمانی این بحران عمیق با رشد و تعمیق پدیده ای چون هوش مصنوعی در کنار اقبال مخاطبان جهانی به کتاب های الکترونیک و صوتی باعث بروز لفاظی های بی پایانی در زمینه فرجام محتوم کتاب و کتابخوانی به شیوه مرسوم و کاغذی آن شده است. به عبارت بهتر، کاهش چشمگیر تیراژ کتاب های کاغذی – به خصوص در کشورهایی مانند ایران که هزینه بالای کتاب و وضعیت بد اقتصادی، خریدن و خواندن کتاب را به کاری تجملی تبدیل کرده – در کنار افزایش قابل توجه استقبال از کتاب های الکترونیک و صوتی، آینده کتاب های چاپی را با نگرانی ها و تردیدهای بسیاری روبه رو کرده و علاقه مندان کتاب را پیش روی این پرسش کلیدی قرار داده که آیا مطالعه کتاب در آینده نیز سبک و سیاق امروز را خواهد داشت یا گذشت زمان و پیشرفت های روزافزونی که در عرصه تکنولوژی روی می دهد، باعث خواهد شد کتابخوانی سنتی به نوعی از میان برود و عمل مطالعه به فضای کتابخوان های دیجیتال منتقل شود؟!
این پرسش در ماه های اخیر در فضای رسانه ای جهان توجه نشریات و شبکه هایی چون گاردین، نیویورک تایمز، نیویورکر، بی.بی.سی، پالاتینیت و حتی سایت های آینده پژوه را به خود جلب کرده – این نشریات در این مدت مقالات گوناگونی درباره آینده کتاب و فرجام کتابخوانی در عصر دیجیتال منتشر کرده اند- که می تواند نشان از عمق نگرانی های موجود در سطح جهان در این زمینه داشته باشد. مطلب زیر گزیده ای است از آرا و نظریات نویسندگان این نشریات در زمینه موضوع کلیدی آینده کتاب در عصر دیجیتال…

ترس همه گیر از کتاب غیرکاغذی
 ترس و نگرانی از آینده کتاب و کتابخوانی اگر چه ممکن است عمر چندده ساله داشته باشد، اما نخستین بروز رسانه ای آن به حدود ده سال پیش بازمی گردد یا درست به حدود هشت سال پیش در سال 2016که نویسنده ای به نام پیتر جیمز- که نخستین نویسنده ای است که برای مقابله با هراس موجود درباره آینده کتاب، رمان خود را به صورت غیرکاغذی منتشر کرده- در مجله «آینده- فیوچر» درباره تجربه خود از انتشار کتاب غیرکاغذی نوشته و در واقع به نوعی هراس همه گیر جهانی از کتاب های غیرکاغذی را توصیف کرده است: «وقتی در سال 1993 به عنوان نخستین نویسنده دنیا رمان خود را روی فلاپی دیسک منتشر کردم، فکرش را هم نمی کردم که با چنان واکنش های منفی شگفت انگیزی مواجه خواهم شد. اما اشتباه فکر می کردم. به خاطر کاری که کرده بودم، از سوی همه، حتی روزنامه نگاران و همکاران نویسنده ام، سرزنش و نکوهش شدم و حتی بسیاری در صفحه اول روزنامه هاشان مرا به قتل رمان متهم کردند!»

مرگ رمان
این خاطره نخستین نویسنده ای است که یک رمان غیرکاغذی منتشر کرده است. کسی که با مشاهده این واقعیت آماری- که 90 درصد پسران 12 تا 16ساله بریتانیایی در زندگی شان هرگز کتاب نخوانده اند- به این نتیجه رسیده بود که رمان در حال مرگ است و بنابراین می خواست راهی برای نجات رمان پیدا کند. نکته جالب اینکه پیتر جیمز با این آمارهای ترسناک در سال 1993مواجه شده بود- و امروزه روز با رشد فزاینده رسانه های اجتماعی و فضای مجازی وضعیت بی تردید به مراتب بدتر از آن روزها شده است!

ورود به یک عصر جدید
انتشار کتاب غیرکاغذی، البته حالا که سی و یک سال از آن روزها گذشته، شاید امروز به اندازه دهه نود میلادی ترسناک و مخاطره آمیز نباشد. حداقل اینکه این روزها در سال 2024، سی و یک سال بعد از انتشار رمان غیرکاغذی پیتر جیمز، انتشار رمان در فضای اینترنت به اندازه آن روزها واکنش برانگیز و حاشیه ساز نیست و حتی شاید بتوان گفت که استقبال خوبی هم از این قبیل کتاب ها صورت می گیرد و بسیاری مخاطبان پروپاقرص رمان های اینترنتی و غیرکاغذی اند. با این حال، ظاهرا با توجه به پرسش هایی که درباره آینده کتاب مطرح می شود، وضعیت اگر نه به همان اندازه حاشیه ساز، ولی می تواند به همان اندازه نگران کننده باشد؛ اتفاقی که اگر روی دهد و واقعا شاهد پایان دوره کتابخوانی به شیوه سنتی باشیم، می توان گفت که به معنای ورود به یک عصر جدید خواهد بود و این را می دانیم که ورود به دوره ها و اعصار جدید همواره در تمام تاریخ رویدادی ترسناک و دلهره آور بوده است…
 
آینده کتاب های کاغذی
 بیایید ماجرا را از زاویه ای دیگر نگاه کنیم: با توجه به این واقعیت که در سال های اخیر رشد انتشار کتاب های دیجیتال سرعت زیادی داشته- و به طور مشخص در فاصله پنج ساله بین 2013تا 2018تقریبا از هر 10کتابی که به چاپ رسیده، 3نسخه به صورت الکترونیکی خوانده شده است، آیا می توان گفت که ادامه این روند به محو شدن کامل کتاب های کاغذی منتهی خواهد شد؟ آیا در آینده نه چندان دور کتاب های چاپی مانند اشیای تاریخی، لوح های گلی، کتیبه ها و سنگ نوشته ها تنها در موزه ها و از پشت محفظه های شیشه ای قابل تماشا خواهند بود؟
با این حال اتفاقی که در چند سال اخیر رخ داده؛ حکایت از وقوع فرایندی نویدبخش می کند که می تواند برای دوستداران کتاب های کاغذی امیدوارکننده باشد. در حقیقت، بعد از رشد سریع کتابخوانی الکترونیک در دهه گذشته، در پنج سال اخیر شاهد ایستایی قابل توجهی در آمارهای این حیطه بوده ایم، تا جایی که انجمن ناشران آمریکا در این زمینه گزارش داده که خرید و فروش کتاب الکترونیک- که در حوالی سال 2020به حدود 20درصد بازار کتاب رسیده بود- مدت هاست تقریبا در همان حد و اندازه متوقف شده است. این یعنی کسانی که در مقابل مطالعه الکترونیکی مقاومت کرده اند، در آینده نزدیک نیز مقاومت خود را ادامه خواهند داد و به عبارتی تن به مطالعه از روی نمایشگر نخواهند داد.
این توجیه خوش بینانه البته مخالفانی هم دارد و بسیاری از آنهایی که مدعی هستند دشواری های مطالعه روی نمایشگر شماری را به مخالفت با این رویکرد کشانده و همانها هم هستند که مانع از رشد آمارهای مطالعه کتاب های الکترونیکی شده اند؛ این توجیه را مطرح می کنند که در آینده قابلیت های جدید تکنولوژیک رونمایی خواهد شد و کارایی نمایشگرها بهبود خواهد یافت و این امر باعث خواهد شد تعداد بیشتری خواهان مطالعه با کمک این نمایشگرها شوند، و این هم یعنی به زودی شاهد یک شیب تند در آمارهای مطالعه کتاب های اینترنتی خواهیم بود. اتفاقی که شاید باعث شود آینده کتاب را نه ناشران معمول، که کارگردانان صنعت بازی سازی رقم بزند- و این یکی از ترسناک ترین آینده هایی است که می توان برای کتاب تصور کرد!
 
یک پایان خوش
 در اوج داستان ترسناک آینده کتابخوانی، بد نیست مروری داشته باشیم بر نتایج امیدوارکننده یک تحقیق جدید درباره علاقه بیشتر افراد بزرگسال به کتاب های کاغذی. این تحقیق جدید درباره روش های مطالعه را سایت «استادی فاند» براساس آرا و نظرات 2000پاسخ دهنده به انجام رسانده که حکایت از این می کند که بیشتر مردم هنوز کتاب های کاغذی و روش مطالعه سنتی را به کتاب های الکترونیکی ترجیح می دهند. در مجموع در این پژوهش تنها 16درصد از پاسخ دهندگان به خواندن کتاب های دیجیتال ابراز علاقه کرده اند.
طبق این مطالعه که با همکاری سازمان بین المللی آکسفام تنظیم شده، نیمی از پاسخ دهندگان گفته اند که از ورق زدن کتاب ها لذت می برند و 42درصد نیز گفته اند دوست دارند کتاب ها را در دست هاشان لمس و احساس کنند. 32درصد از پاسخ دهندگان نیز در این میان ادعا کرده اند که در زمان خواندن کتاب کاغذی بیشتر درگیر عمق داستان می شوند و البته 16درصد نیز به این خاطر که خرید کتاب های کاغذی آنها را به یاد کتابخانه می اندازد، کتاب های واقعی کاغذی را به کتاب های دیجیتال ترجیح می دهند. نکته جالب اینکه بیش از 35درصد از پاسخ دهندگان نیز اقرار کرده اند که دلیل علاقه شان به خرید کتاب های کاغذی این است که کتابخانه می تواند یک پس زمینه خوب در ملاقات ها و جلسات آنلاین محسوب شود!

تغییرات بالاخره به ایران هم خواهد رسید!

حمد رفیع زاده، ناشر و مدیر فروشگاه آنلاین کتاب معتقد است، به رغم تمام تحولاتی که در حوزه کتاب ایجاد شده است، اما باید به این موضوع توجه داشت که کتاب چاپی همیشه جای خود را در ذهن مردم به عنوان محصول نوستالژیک حفظ خواهد کرد. مسلما نسل های جدید، دنیای کتاب را هم تغییر خواهند داد، این تغییرات در دنیا شروع شده است، هرچند در ایران کمتر تجربه استفاده از آن را داریم، اما تغییرات به ایران هم خواهد رسید. یکی از این تغییرات را در فناوری واقعیت افزوده به عنوان یکی از تغییرات جدید و رو به گسترش در عرصه تولید کتاب شاهد خواهیم بود. فناوری واقعیت افزوده- AR- یعنی اضافه کردن ارزش مازاد به کتاب. در واقع، در 5تا 10سال آینده، به نظر می رسد که این تکنولوژی در ایران هم رشد خواهد کرد و ناشران محصولاتی مبتنی بر تکنولوژی AR عرضه خواهند کرد به این معنا که مخاطب با چیزی فراتر از آنچه در صفحه اصلی کتاب می بیند روبه رو خواهد شد.

پایان خبر نتکانف