صاحب نظریه حکومت اسلامی که بود؟
«او» چنان هوش و ذکاوتی در فهم علوم دینی و تحلیل شرایط اجتماعی و فرهنگی عصر پهلوی ها و انطباق آنها با احکام سیاسی اسلام داشت که به تدریج نظریه حکومت اسلامی را شکل داد. نظریه ای که مبنای کلیه سخنرانی ها و اقدامات عملی تمام سال های دهه 1340، 1350 و 1360 بود.
به گزارش نتکانف، امروز 11 اردیبهشت چهل و پنجمین سالروز ترور آیت الله شهید دکتر مرتضی مطهری در سال 1358 است.
نظریه پرداز و تیوریسین نظام جدید سیاسی ایران و قرار داشتن در شمار اولین همراهان آیت الله العظمی سیدروح الله موسوی خمینی در بدو مبارزات انقلابی علیه رژیم پهلوی در نتکانف 1341، از خصوصیات اوست.
او دومین مقام جمهوری اسلامی بود که به فاصله 9 روز از شهادت سرلشگر محمدولی الله قرنی اولین رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح ایران مورد سوء قصد سه تروریست عضو گروهک فرقان قرار گرفت و با اصابت گلوله های تروریست ها به گوش و مغزش، در فاصله کمی از خانه یدالله سحابی از نیروهای ملی – مذهبی در خون خودش غلطید.
مطهری در ورودی کوچه پارک امین الدوله به کوچه هفدهم در محله فخرآباد ترور شد. نیروهای انقلاب بعدا محل ترور او را با نصب نمادی لوزی شکل و مشبک از بافت کوچه جدا کردند. این نماد البته تا دی 1396 در این محل نصب بود ولی به دلایل نامعلوم برداشته شد. شش ماه بعد اما نماد جدیدی با شکل و رنگ متفاوت در همان محل نصب شد.
مرتضی
حاصل ازدواج محمدحسین و سکینه در تاریخ 13 بهمن 1298 در آخرین روزهای قحطی بزرگ دو ساله ایران در فریمان خراسان به دنیا آمد و نامش را مرتضی گذاشتند.
آنان یک سال و نیم قبل از امضای فرمان مشروطه در هشتم دی 1285 به دست مظفرالدین شاه، در تابستان 1284 ازدواج کردند.
مرتضی چهارمین فرزند خانواده پرجمعیت شیخ محمدحسین بود که در دوره سلطنت احمد نوه مظفرالدین شاه به دنیا آمد. او چهار برادر و دو خواهر داشت.
سکینه دختر آخوند ملاجعفر و شیخ محمدحسین پسر ملا محمدعلی کیخا بودند.
ملا محمدعلی کیخا از روحانیون مشهور اواسط قرن سیزدهم هجری بود که در روستای کنگ پیران بخش پشت آب شهرستان زابل سکونت داشت. او در پاییز 1257 خانواده اش را از این روستای واقع در بخش سیستانِ استان سیستان و بلوچستان به روستای فریمان در استان خراسان برد.
ملا به جز محمدحسین دو پسر دیگر به نام های مهدی و محسن داشت. سه سال پس از کوچ ملا به فریمان، محمدحسین در اواخر دهه 1260 برای تحصیل علوم حوزوی، فریمان را به مقصد نجف اشرف ترک کرد.
او در حوزه علمیه نجف نزد اساتید مختلفی از جمله ملا محمدکاظم خراسانی ملقب به آخوند خراسانی همشهریِ پدرش درس دین آموخت. شیخ محمدحسین چند سال بعد برای انجام اعمال حج به مکه و مدینه رفت.
او در سال 1275، سال ترور ناصرالدین شاه به دست میرزا رضا کرمانی، به ایران برگشت.
پدرِ مرتضی از زمان رواج یافتن سجل در دوره رضا شاه در سال 1304 نام فامیل خود را از «کیخا» به «مطهری» تغییر داد.
«مرتضی» روخوانی قرآن و صرف و نحو عربی را نزد پدرش شیخ محمدحسین آموخت و در 12 سالگی به اتفاق برادرش محمدعلی به مدرسه ابدال خان مشهد رفت و مقدمات علوم اسلامی را طی دو سال آموخت.
درس خواندن برادران مطهری در شهر مشهد تا سال 1314 ادامه یافت، اما در این سال به دلیل توسعه خیابان های شهر فریمان، منزل پدری در بافت احداث میدان واقع و تخریب شد. این مسیله موجب برگشتن آنان به زادگاه شان و توقف یک ساله درس خواندن شد.
آنان تا سال 1315 که از فریمان به قم مهاجرت کردند و در یکی از حجره های حوزه علمیه قم سکونت کردند، به آموختن کتاب های باقی مانده از پدرشان پرداختند. حضور او در مدرسه فیضیه قم تا سال 1330 ادامه یافت.
مرتضی جوان چند روز بعد از درگذشت آیت الله عبدالکریم حایری یزدی موسس حوزه علمیه قم به این شهر رسید.
مرتضی کتاب های مطول و شرح لمعه را نزد آیت الله محمد صدوقی سومین شهید محراب در دوره جمهوری اسلامی انقلاب و آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی از مراجع بزرگ شیعه آموخت. او فلسفه ملاصدرا، عرفان، اخلاق و اصول را در محضر آیت الله سید روح الله خمینی، فلسفه الهیات، شفای بوعلی و سایر دروس حوزوی را نزد علامه سید محمدحسین طباطبایی، اخلاق و عرفان را نزد آیت الله حاج میزرا علی آقا شیرازی، اصول را نزد آیت الله سید محمدحجت و فقه را نزد آیت الله سید محمد محقق داماد آموخت.
او برای آموختن برخی علوم دینی تا مدت ها به شهر بروجرد نزد آیت الله سید حسین طباطبایی بروجردی در رفت و آمد بود.
مرتضی در سال 1328 در 30 سالگی با عالیه (اعظم) روحانی دختر 13 ساله یکی از روحانیون مشهدی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چهار دختر به نام های فریده، وحیده، سعیده و حمیده و سه پسر به نام های محمد، مجتبی و علی بود.
علی، مجتبی و محمد مطهری
او در سال 1331 از قم به تهران مهاجرت کرد و در مدرسه مروی در بازار بزرگ تهران به تدریس علوم دینی به طلاب این مدرسه و تالیف کتب متنوع در حوزه های فکری و دینی و انجام سخنرانی های متعدد در دانشگاه ها و مساجد تهران پرداخت.
اولین جلسه تفسیر قرآن کریم توسط مطهری برای اعضای انجمن اسلامی دانشجویان در سال 1334 برگزار شد. او چند ماه بعد جزو اساتید دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران شد و تدریس را علاوه بر مدرسه مروی در این دانشکده آغاز کرد.
به دنبال تاسیس انجمن اسلامی پزشکان در سال 1337 دکتر مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن بود که این حضور تا زمان شهادت ایشان در سال 1358 ادامه داشت.
استاد مطهری علاوه بر تدریس علوم دینی و عقلی، در امور اجتماعی و سیاسی نیز فعال بود و با گروه های مختلف سیاسی از جمله گروه فداییان اسلام و نیروهای ملی – مذهبی در ارتباط نزدیک بود.
سه نفر از دامادهای خانواده مطهری
عکس دامادها
مهندس عباس هادی زاده، حجت الاسلام احمد یزدی، علی لاریجانی و مجید عباسپور دامادهای خانواده مطهری هستند.
مطهری سیاسی
ورود آیت الله سید روح الله موسوی خمینی به افشاگری علنی بر علیه دربار و دیوان پهلوی در نتکانف 1341 موجب حضور مستمر و پیوسته آیت الله مرتضی مطهری در کنار ایشان شد.
فعالیت های سیاسی و اجتماعی مطهری از این دوره رفته رفته خصوصیات منحصر به فرد او در حوزه نظریه پردازی و تفکر دینی را نزد رهبر نهضت اسلامی نمایان تر کرد.
اولین تجلی حضور موثر مطهری سازماندهی طلاب و مردم قم و برپایی قیام 15 خرداد 1342 بر علیه رژیم پهلوی در تهران بود.
سخنرانی آتشین و تاثیرگذار استاد مطهری علیه شاه در ساعت 1 بامداد چهارشنبه 15 خرداد 1342 انجام شد اما این ساعت مانع بازداشت و زندانی شدن 43 روزه استاد توسط شهربانی تهران نشد.
او به همراه سایر بازداشت شدگان یک ماه و نیم بعد در اواخر تیر 1342 به دلیل اعتراض علمای تهران و مهاجرت جمع دیگری از روحانیون به تهران و فشار افکار عمومی بر رژیم، آزاد شدند.
استاد مطهری پس از آزادی از زندان به تعداد سخنرانی هایش اضافه کرد. سخنرانی دردانشگاه تهران، انجمن اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی پزشکان و مسجد هدایت در خیابان جمهوری و مسجد جامع نارمک از محل های ثابت سخنرانی های ایشان بود.
حسینیه ارشاد تهران محمد همایون، ناصر میناچی مقدم و عبدالحسین علی آبادی با همراهی دکتر مطهری ساخت بنای حسینیه را از سال 1343 آغاز کردند و در سال 1346 احداث آن کامل شد اما سه بعد پس از تاسیس دکتر مطهری به دلیل برخی اختلاف نظرها از عضویت در هیات مدیره حسینیه استعفاء داد.
هیات های موتلفه اسلامی از تلفیق هیات های مسجد امین الدوله، مسجد شیخ علی و اصفهانی ها در بازار تهران تاسیس شدند و با نظر و تصویب امام خمینی، آیت الله مرتضی مطهری، آیت الله سید محمد بهشتی و چند نفر دیگر از شخصیت های سیاسی و روحانی مسوول هدایت و تغذیه معنوی آنها شدند.
نقش مطهری در آزادی هیات های موتلفه
نفوذ و شناخت دکتر مطهری در شناسایی و دستگیری کادر رهبری هیات های موتلفه اسلامی خودنمایی کرد. ماجرا از این قرار بود که پس از ترور حسنعلی منصور نخست وزیر 41 ساله محمدرضا شاه و دستگیری و اعدام محمد بخارایی، کادر رهبری هیات های موتلفه اسلامی که استاد مطهری نیز جزو آنان بود، شناسایی و دستگیر شدند، اما به لطف قاضی پرونده که مدتی دانشجوی استاد در قم بود، آیت الله مطهری و بقیه اعضای هیات های موتلفه جان سالم از مهلکه به در بردند.
مسوولیت استاد مطهری بعد از تبعید امام خمینی به ترکیه در تاریخ 13 آبان 1343 سنگین تر شد. رژیم پهلوی به بهانه صدور اعلامیه ای مشترک که امضای آیات عظام علامه سید محمدحسین طباطبایی، شیخ سید ابوالفضل مجتهد زنجانی و دکتر مرتضی مطهری را پای خودش داشت. آیت الله طهری را در سال 1348 دستگیر و مدتی در زندان انفرادی بازداشت کرد. جرم ایشان صدور بیانیه و حمایت از آوارگان فلسطینی، جمع آوری کمک های نقدی و غیرنقدی و قرایت اعلامیه در یک مراسم رسمی در حسینیه ارشاد بود.
با استمرار فعالیت های فرهنگی – سیاسی دکتر مطهری طی سال های 1349 تا 1354 در مراکز مذهبی تهران از جمله مسجدالجواد میدان هفت تیر، حسینیه ارشاد و مسجد جاوید، همگی آنها توسط ساواک تعطیل و ایشان بار دیگر دستگیر و زندانی شد.
رژیم پهلوی که تحمل روشنگری ها و تیوریزه کردن شریعت اسلام را نداشت استاد مطهری را از سال 1354 تا پایان عمر رژیم پهلوی ممنوع المنبر کرد.
تبیین جهان بینی و ایدیولوژی اسلامی توسط استاد مطهری مهمترین و منحصربه فردترین ارثیه ایشان بود.
دکتر مطهری در سخنرانی ها، تدریس در مساجد و دانشگاه ها و نوشتن کتاب های فراوان ایدیولوژی اسلامی ایران را ترویج کرد.
اهمیت تبیین ایدیولوژی جمهوری اسلامی زمانی مضاعف شد که گروهک های التقاطی و تندرو به دلیل افزایش تبلیغات گروه های چپ به خصوص حزب توده و سازمان مجاهدین خلق در دانشگاه ها و محیطهای پر تردد جوانان در سالهای 1351 تا 1357 بیشتر شد.
استاد مطهری با هوش بالایش به زودی پی به خطر التقاطی سازمان مجاهدین خلق برد و تلاش زیادی کرد تا مردم و مسوولان در دام این سازمان تروریستی نیفتند.
این شاگرد باهوش امام خمینی به خوبی توانست پی به ماهیت ناپایدار و غیرقابل اعتماد ایدیولوژی فکری منافقین ببرد.
به دلیل نیاز شدید حوزه علمیه قم به علوم جدید و قرایت های نوین از فقه شیعه، امام خمینی در سال 1355 از استاد مطهری خواست تا هفته ای دو روز به شهر قم سفر کند و طلاب و فاضلای حوزه علمیه قم را با مسایل سیاسی روز و قرایت جدید از فقه اسلامی آشنا کند.
دکتر مطهری در سال 1355 به دلیل شدت گرفتن اختلافات فکری با امیرحسین آریان پور، استاد کمونیست دانشکده الهیات دانشگاه تهران و عضو حزب توده خودش را زودتر از موعد مقرر از دانشکده بازنشسته کرد. او معتقد بود نباید یک مارکسیست در دانشکده الهیات تدریس کند اما به دلیل حمایت رژیم از مارکسیست ها ایشان ناچار به استعفا شد.
هسته جامعه روحانیت مبارز با ابتکار استاد مطهری در سال 1356 گذاشته و اساسنامه آن در سال 1357 نوشته شد. پس از تاسیس این هسته روحانی، برنامه ریزی برای انجام راهپیمایی ها، سخنرانی در مساجد، تهیه شعارها و هماهنگی و سازماندهی مبارزات ضد رژیم پهلوی بر عهده این نهاد روحانی قرار گرفت.
در طول سال های تبعید رهبر فرزانه نهضت اسلامی به ترکیه و عراق ارتباط استاد مطهری با امام به واسطه یکی از افراد دفتر امام در نجف اشرف انجام شد، اما این ارتباط از سال 1355 با سفر استاد مطهری به نجف اشرف به صورت مستقیم برقرار شد.
دکتر مطهری با سفر به تبعیدگاه امام در نجف از نزدیک درباره مسایل مهم نهضت با ایشان همفکری و مشورت کرد. نقش استاد مطهری در اداره نهضت به خصوص پس از مرگ ناگهانی و رازآلود سید مصطفی خمینی پسر بزرگ امام، پررنگ تر از قبل شد.
حضور استاد مطهری بعد از تبعید امام خمینی به نوفل لوشاتو در کنار ایشان، قطع نشد. ایشان با سفر به این روستا نقش حلقه اتصال امام و امت را محکمتر از قبل ایفا کرد. در همین سفر بود که رهبر فقید انقلاب اسلامی آیت الله مطهری را مسوول تشکیل شورای انقلاب کردند. ایشان در 12 بهمن 1357 و روز برگشت امام خمینی به ایران مسوول کمیته استقبال از ایشان بود.
شهادت
تاثیر شگرف و عمیق استاد مرتضی مطهری در اشاعه پیام آزادی خواهی جمهوری اسلامی در ذهن و دل دشمنان نظام جمهوری اسلامی چنان کینه ای به وجود آورد که تصمیم به حذف فیزیکی ایشان گرفتند.
ساعت 22 و 20 دقیقه سه شنبه شب 11 اردیبهشت 1358 پس از خروج ایشان از جلسه شورای انقلاب که در منزل یدالله سحابی از موسسان نهضت آزادی برگزار شد، حمید نیکنام، علی بصیری و وفا قاضی زاده از اعضای گروهک تروریستی فرقان از تاریکی شب و خلوتی محله فخرآباد استفاده کردند و با شلیک چند گلوله ایشان را از ناحیه سر و گوش هدف قرار دادند و غرق در خون کردند.
علی مطهری درباره نحوه شهادت پدرش گفت: «مهندس کتیرایی و دیگران متوجه این واقعه شدند و به سرعت او را به بیمارستان طُرفه در خیابان بهارستان می رسانند، اما در بیمارستان، پزشکان نظر می دهند که پدرم شهید شده است و امکان مداوا و بهبودی او به هیچ وجه ممکن نیست. گلوله از زیر بناگوش راست، وارد و از بالای ابروی چپ خارج شده بود.»
پیکر آیت الله دکتر مرتضی مطهری یک روز در بیمارستان طٌرفه نگه داشته شد و صبح پنجشنبه 13 اردیبهشت 1358 از دانشگاه تهران تشییع و در مسجد بالاسر واقع در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری در تقویم کشورمان روز معلم نامگذاری شد.
پیام امام
بعد از رسیدن خبر شهادت آیت الله دکتر مرتضی مطهری به رهبر انقلاب اسلامی ایشان در پیامی مکتوب چنین نوشتند: «اینجانب به اسلام و اولیای عظیم الشان آن و به ملت اسلام و خصوص ملت مبارز ایران ضایعۀ اسف انگیز شهید بزرگوار و متفکر و فیلسوف و فقیه عالی مقام مرحوم آقای حاج شیخ مرتضی مطهری ـ قدس سره ـ را تسلیت و تبریک عرض می کنم. تسلیت در شهادت شخصیتی که عمر شریف و ارزندۀ خود را در راه اهداف مقدس اسلام صرف کرد و با کجروی ها و انحرافات مبارزۀ سرسختانه کرد، تسلیت در شهادت مردی که در اسلام شناسی و فنون مختلفۀ اسلام و قرآن کریم کم نظیر بود.
من فرزند بسیار عزیزی را از دست دادم و در سوگ او نشستم که از شخصیت هایی بود که حاصل عمرم محسوب می شد. در اسلام عزیز با شهادت این فرزند برومند و عالِم جاودان ثُلمه ای وارد شد که هیچ چیز جایگزین آن نیست و تبریک در داشتن این شخصیت های فداکار که در زندگی و پس از آن با جلوۀ خود نورافشانی کرده و می کنند.
من در تربیت چنین فرزندانی که با شعاع فروزان خود مردگان را حیات می بخشند و به ظلمت ها نور می افشانند، به اسلام بزرگ، مربی انسان ها و به امت اسلامی تبریک می گویم. من گرچه فرزند عزیزی را که پارۀ تنم بود از دست دادم لکن مفتخرم که چنین فرزندان فداکاری در اسلام وجود داشت و دارد.
مطهری که در طهارت روح و قوّت ایمان و قدرت بیان کم نظیر بود، رفت و به ملا اعلی پیوست، لکن بدخواهان بدانند که با رفتن او شخصیت اسلامی و علمی و تروریستها نمی توانند شخصیت انسانی مردان اسلام را ترور کنند. آنان بدانند که به خواست خدای توانا ملت ما با رفتن اشخاص بزرگ در مبارزه علیه فساد و استبداد و استعمار مصممتر می شوند.
اینجانب روز پنجشنبه 13 اردیبهشت 1358 را برای بزرگداشت شخصیتی فداکار و مجاهد در راه اسلام و ملت، عزای عمومی اعلام می کنم و خودم در مدرسۀ فیضیه روز پنجشنبه و جمعه به سوگ می نشینم. از خداوند متعال برای آن فرزند عزیز اسلام رحمت و غفران و برای اسلام عزیز عظمت و عزت مسیلت می نمایم. سلام بر شهدای راه حق و آزادی.»
امام امت سه روز بعد در مراسم گرامیداشت استاد شهید در مدرسه فیضیه قم هم بیان کردند: «این رجل فاجری که خون عزیز ما را به زمین ریخت، تایید کرد دین خدا را. یعنی خدا دین خودش را به او تایید کرد. با ریختن خون عزیز ما، تایید شد انقلاب ما.
این انقلاب باید زنده بماند، این نهضت باید زنده بماند، و زنده ماندنش به این خونریزی هاست. بریزید خون ها را؛ زندگی ما دوام پیدا می کند. بکُشید ما را؛ ملت ما بیدارتر می شود. ما از مرگ نمی ترسیم؛ و شما هم از مرگ ما صرفه ندارید. دلیل عجز شماست که در سیاهی شب، متفکران ما را می کشید. برای اینکه منطق ندارید. اگر منطق داشتید که صحبت می کردید؛ مباحثه می کردید. لکن منطق ندارید، منطق شما ترور است.
منطق اسلام ترور را باطل می داند. اسلام منطق دارد؛ لکن با ترور شخصیتهای بزرگ ما، شخصهای بزرگ ما، اسلام ما تایید می شود. نهضت ما زنده شد. تمام اقشار ایران، باز زندگی از سر گرفت. اگر یک سستی، ضعفی پیدا کرده بود، زنده شد. اگر نبود شهادت این مرد بزرگ، و اگر مرده بود این مرد بزرگ در بستر خودش، این تایید نمی شد؛ این موج برنمی خاست. الآن موجی در همۀ دنیا، همۀ دنیا، همۀ دنیایی که به اسلام علاقه دارند، این موج بلند شد. سایر کشورها هم؛ برادرانمن نترسید از موج.»
منابع:
روزنامه کیهان دهم اردیبهشت 1391
کیهان فرهنگی شماره، سال 28، شماره 280 و 281
صحیفه امام- جلد هفت- صص 178 و 179 و 183 و 184
انتشارات صدرا- زندگی نامه استاد شهید دکتر مرتضی مطهری
پایان خبر نتکانف
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "صاحب نظریه حکومت اسلامی که بود؟" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، اگر به دنبال مطالب جالب و آموزنده هستید، ممکن است در این موضوع، مطالب مفید دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "صاحب نظریه حکومت اسلامی که بود؟"، کلیک کنید.