در مراسم پایانی جایزه ابوالحسن نجفی چه گذشت؟

امید طبیب زاده می گوید: در فرهنگ های اروپایی برخی از مفاهیم وجود دارد و نیاز نیست مفاهیم را به وجود بیاورند. اما هر رمانی که ترجمه می شود مفهومی را  به زبان فارسی می آورد که قبلا نبوده و همین است که شان کار مترجم را در زبان فارسی بیشتر می کند.

به گزارش نتکانف، علی اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی موسسه شهر کتاب در مراسم پایانی هفتمین دوره جایزه ابوالحسن نجفی که امروز (سه شنبه، 24 بهمن ماه) در شهر کتاب شهید بهشتی برگزار شد، اظهار کرد: کسانی که در حوزه زبان و ادب فارسی، زبان شناسی و درست نویسی و غلط ننویسیم فعالیت دارند با ابوالحسن نجفی آشنایی دارند، ما برای یادبود ایشان و اینکه نسل جدید مترجمان با چگونگی کارهای نجفی آشنا شوند و همچنین معرفی مترجمان برجسته در میان جوانان این جایزه را بنا گذاشتیم.

 او افزود: این جایزه بیشتر به رمان و مجموعه داستان کوتاه اختصاص دارد. فراخوان جایزه در تیرماه اعلام شد و در بازه زمانی دوماهه مترجمان و ناشران آثار خود را به دبیرخانه ارسال کردند. 60 کتاب به دبیرخانه رسید و هییت داوران شامل ضیاء موحد، مهستی بحرینی، عبدالله کوثری، حسین معصومی همدانی، امید طبیب زاده، موسی اسوار و آبتین کلگار  کتاب ها را  به دقت مطالعه و بررسی  کردند و و هشت کتاب به مرحله نهایی رسید.

 محمدخانی با بیان اینکه در طی سال های مختلف نکاتی در حوزه وضعیت ترجمه ادبیات جهان در ایران مطرح می شود، گفت: پیش تر ترجمه آثار بیشتر از زبان های انگلیسی، فرانسه و آلمانی بود اما در طی دو دهه گذشته ترجمه مستقیم از ادبیات عرب، روسیه و ترکیه و اروپای شرقی گسترده تر شده و آثار جدیدی منتشر می شود که این امر از نظر کمی و کیفی با قبل قابل مقایسه نیست.

 او با اشاره به این که ادبیات جهان از پرخواننده ترین و پرفروش ترین کتاب ها در بازار کتاب ایرانی است، گفت: متاسفانه نهادهای دولتی به ادبیات جهان کم توجه هستند. در کتاب سال کتاب تشویقی و برگزیده در این حوزه نداریم.جایزه و نشان ابوالحسن نجفی توانسته بخشی از کارهای خوبی را که به قلم مترجمان جوان منتشر می شود، به جامعه معرفی کند. 

چرا مترجم در ایران مهم است؟

امید طبیب زاده، استاد زبان و ادب فارسی و از داوران جایزه ابوالحسن نجفی  نیز در این مراسم در سخنانی با اشاره شکل گیری رمان در اروپا، گفت: رمان در معنای جدید در قرن 16 شکل گرفت و می توانیم آن را از ثمره های درخشان رنسانس بدانیم و در مقام نوع ادبی خاصی که برای طبقه خاصی که در آن دوره ظهور کرد، به وجود آمد؛ طبقه متوسط شهرنشین که باسواد بود. 

  او سپس درباره واژه رمان توضیح داد و به شکل گیری رمان در زبان فارسی پرداخت و گفت: رمان حدود 100 سال پیش و حدود  300 سال بعد از اروپا و تا حد زیادی به تقلید از  اروپا به وجود آمد. نخستین رمان نویسان ما جمالزاده، چوبک، علوی، گلستان و آل احمد همه زبان فرنگی می دانستند و رمان هایشان را بر گرته رمان های فرنگی می نوشتند. گرچه بیش از 300 سال فاصله وجود داشت اما شرایط شکل گیری رمان در زبان فارسی تفاوت چندانی با اروپایی ها نداشت؛ قشر متوسط شهرنشینی به وجود می آید که سواد دارد و سوادش زبان جدید است که نوع ادبی خاص خود را می خواهد. 

 طبیب زاده در ادامه بیان کرد: قهرمانان نویسندگان نسل اول مردم فرودست و متوسط بودند، نویسندگان از زبان آن ها استفاده می کردند. این روند ادامه پیدا کرد و کار به جایی رسید که مردمانی از همین طبقه می خواستند از زبان خودشان بنویسند. هرگاه صحبت از آل احمد می شود، استاد موحد می گوید بزرگترین میراث آل احمد، نثر  او بود. او با زبان خود مردم، مطالبی را که به نظر می آمد قابل بیان نیست، بیان کرده و موفق می شود.

 او با بیان اینکه نویسندگان ما کم کم برای خواندن آثار غربی، به مترجمان وابسته شدند، گفت: استاد معصومی همدانی می گوید: «مترجمان کاری که در زبان فارسی می کنند، قابل مقایسه با کار مترجمان غربی نیست». در فرهنگ های اروپایی برخی از مفاهیم وجود دارد و نیاز نیست مفاهیم را به وجود بیاورند. اما هر رمانی که ترجمه می شود مفهومی را  به زبان فارسی می آورد که قبلا نبوده و همین است که شان کار مترجم  را در زبان فارسی بیشتر می کند، در حدی که نام مترجم هم اندازه  نام نویسنده می آید در حالی که در غرب  نام مترجم را روی جلد نمی آورند.

 طبیب زاده در ادامه درباره کتاب هایی که به مرحله نهایی جایزه نجفی رسیده اند، توضیحات کوتاهی ارایه کرد. 

 مترجم خوبی که زود از دست رفت!

آبتین گلکار،  مترجم زبان روسی و داور جایزه ابوالحسن نجفی در ادامه مراسم درباره نیما حضرتی مترجم تازه درگذشته که با کتاب «قصه های آشوب» نوشته جوزف کنراد، نامزد این دوره شده بود، گفت:  ما مترجم جوان و با نثر پخته ای را از دست دادیم.  اثری که زنده یاد حضرتی  از جوزف کنراد انتخاب کرده بود، متن پیچیده ای دارد و مبتنی بر توصیف و  ترجمه توصیف کار مشکلی است زیرا باید منظره ای را که در مقابل چشمان مترجم است به زبان دیگری ترجمه کند و ترجمه صرف کلمات کارساز نیست و احتیاج به تغییرات دیگری است که پختگی بیشتری را می طلبد.

  او ادامه داد: حضرتی در این ترجمه نشان داده مجموعه واژگان گسترده ای در دست دارد و هر کلمه بیگانه چند معادل فارسی داشته و از میان آن ها انتخاب کرده است. خیلی از جاهای کتاب شاهد این هستیم که کلمات خیلی فاخر  در کنار کلمات عامیانه تر می آید. چیزی که در ظاهر باعث عدم یکدستی نثر می شود اما اتفاقا در داستان خیلی جالب و یکدست از  آب درآمده است.  این کار مرا یاد شعرهای شاملو می اندازد که  او هم این کار را می کرد و کلمات بسیار عامیانه را در کنار کلمات فاخر می گذاشت و قشنگ بود. خیلی ها از او تقلید می کردند که قشنگ نمی شد و در متن دست انداز ایجاد می کرد. در متن حضرتی این اتفاق افتاده و استفاده از واژه های گوناگون به متن ادبیت می بخشد.

آبتین گلکار افزود: متاسفانه در آثار مترجمان جوان تر معمولا یک سطح واژه را می بینی و حالت یکنواخت خسته کنده پیدا می کند اما زمانی که مترجم کلمات بیشتری در اختیار دارد، از میان آن ها انتخاب می کند و نتیجه کار بهتر می شود. استفاده از ترفندهای مختلف را در قسمت دستوری می بینم و از حالت های نحوی مختلف استفاده کرده است. 

  او با خوانش قسمت هایی از ترجمه نیما حضرتی گفت: مترجم تصویری را که نویسنده می خواسته توانسته برای مخاطب ایرانی بیان کند و به نظرم این موفقیت مترجم است. به خانواده او و جامعه ادبی تسلیت می گویم که به زودی این مترجم را از دست دادیم.

 در ادامه برگزیدگان جایزه معرفی شدند

سپس مهشید میرمعزی، مترجم که به دلیل کارنامه اش در حوزه ترجمه در این مراسم از او تجلیل شد، مترجمان را پلی میان فرهنگ های مختلف خواند و گفت: بار سنگین و مسیولیت حساسی بر روی دوش مترجمان قرار دارد و آن ها باید زبان و معنای اثر را هنگام ترجمه به زبان دیگری انتقال دهند. استادان فن اتفاق نظر دارند که انتقال کامل معنا امر محالی است بنابراین انتظاری که می توان داشت این است که تعادلی میان زبان نویسنده و معنا ایجاد شود و یکی  از دیگری پیشی نگیرد چون مترجم دو تعهد دارد یکی به نویسنده و دیگری به مخاطب؛ به نویسنده از این رو که متنش به لحاط محتوا و شیوه نوشتار و آهنگ کلمات و معنا شبیه چیزی باشد که نوشته و مخاطب متعهد تا او بتواند ارتباط برقرار کند.

 او افزود: همچنین مترجم  به دو زبان باید تسلط کافی داشته باشد. او باید با آداب و رسوم و فرهنگ  کشورها آشنایی داشته باشند و  همچنین با تغییرات زبان ها آشنا باشد.

 میرمعزی با بیان اینکه کتاب هایی را ترجمه کرده که دوست داشته است زیرا هیچ گاه به سفارش ترجمه نکرده است، گفت: ولی دو کتاب هستند  که پاره تن من هستند؛ کتاب «دنیای دیروز» و «وزن کلمات». حس عجیب و غریبی نسبت به این کتاب ها دارم و شاید دارم بین فرزندانم فرق می گذارم. «دنیای دیروز» 70 سال  پیش نوشته شده و مردم از آن سال ها  دارند کتاب را می خوانند و تردید ندارم 70 سال دیگر هم می خوانند. «وزن کلمات» آخرین کتاب پاسکال  مرسیه است و قهرمان داستان «وزن کلمات»  مترجم است و در آنجا به امر ترجمه و زندگی مترجم پرداخته است.

 او در ادامه جملاتی از این کتاب را درباره مترجم خواند و سپس گفت: ادبیات اهداف و رسالت های زیادی دارد که یکی از مهم ترین اهدافش امیدبخشی است. امید در ادبیات ایران به خصوص شعر ایران جایگاه خاصی دارد. امید پیونددهنده گذشته و آینده است. وظیفه ادبیات از این حیث نشان دادن نور در انتهای دهلیز است. حتی ادبیات ضد جنگ با وجود اینکه مخاطرات جنگ را آشکار و عریان بیان می کند، نشان می دهد در دوران ناامیدی هم می توان نوشت، کار کرد و ادامه داد. همین نوشتن نشان از امید دارد و نویسندگان در اوج ناامیدی هم بنویسند، باز برای روشن کردن حقایق و کاشتن امید در دل خوانندگان به قلم فرمان حرکت می دهند. هدف مخاطب از خواندن هر اثر گسترش معلومات و تجربه نویسنده است که  همه این ها نشان از امید دارد، امید به آینده ای روشن تر.  هرچند ناامیدی امری طبیعی است اما نباید دست از کارکردن برداریم و اجازه دهیم  ناامیدی ما را منفعل کند. اگرچه در حال حاضر حفظ امید کار ساده ای نیست.

نیلوفر صادقی، مترجم که با ترجمه رمان «در آمریکا» از سوزان سانتاگ در این جایزه برگزیده شد، درباره این کتاب و رویکردی که سوزان سانتاگ برای نوشتن این رمان داشته با توجه به مصاحبه های او توضیح داد.

ابوالفضل الله دادی، مترجم که با ترجمه رمان «باغ های تسلا» از پریسا رضا در این جایزه شایسته تقدیر شد، نیز با اشاره به این که در چهار دوره از هفت دوره نامزد این جایزه بوده است، گفت: من رکورددار نامزدی در این جایزه هستم و خوشحالم این نامزدی طولانی به پایان رسید.

 او در ادامه از اینکه فهرست نامزدهای جایزه ابوالحسن نجفی می تواند کمک حال خوانندگان ایرانی باشد، گفت.

 این مترجم تاکید کرد: این جایزه باید جلو حاشیه ها را بگیرد و اگر انتقاد و حاشیه ای برای جایزه ایجاد شد، هییت داوران پاسخگو باشد و بیانیه بدهد.

الله دادی سپس درباره سوء تفاهمی که برای جایزه نگرفتن کتاب «نقشه و قلمرو» که در سال گذشته نامزد جایزه نجفی بود، پیش آمد سخن گفت و اظهار کرد: انتظار داشتم از من دعوت می شد تا درباره این موضوع صحبت شود و بگویند اشتباه می کنید اما باید به جایزه ابوالحسن نجفی بیشتر توجه شود و این جایزه بی شباهت به جایزه گنکور نیست  زیرا یک بار به مترجم می دهند.

 الله دادی در ادامه درباره «باغ های تسلا» و چالش های ترجمه آن و  واکنش نویسنده به ترجمه این کتاب گفت و یادآورد شد: کتاب «عطر معصومیت» از این نویسنده بیش از یک سال است که توقیف شده است. 

 این مترجم با بیان اینکه نشان جایزه را برای خود نگه می دارد، اظهار کرد مبلغ جایزه را که 5 میلیون  تومان است به تجهیز کتابخانه مدرسه دوران دبیرستانش، دبیرستان انقلاب اسلامی ورزنه اهدا می کند.

 او در بخش دیگری از سخنانش با تشکر از خانواده اش، از پدرش که سال گذشته از دنیا رفته است یاد کرد.

 علی اصغر محمدخانی نیز در پایان گفت: 50 نسخه کتاب از طرف شهر کتاب به کتابخانه این مدرسه اهدا می شود.

پایان خبر نتکانف